Một số đề xuất nâng cao chất lượng dạy học phần thực hành SH 10, 11 chương trình chuẩn

Khóa luận tốt nghiệp Trường ĐHSP Hà Nội 2 Phần II: KẾT QỦA NGHIÊN CỨU Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 1.1. TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI 1.1.1. Tình hình nghiên cứu cơ sở lí luận của phương pháp thực hành Phương pháp thực hành là một trong những phương pháp dạy học quan trọng trong quá trình dạy học nên những cơ sở lí luận của phương pháp thực hành đã được nghiên cứu từ rất lâu và được rất nhiều nhà khoa học quan tâm. Điển hình là công trình nghiên cứu của tác giả: Lê Đình Tuấn, Nguyễn Ngọc Quang, Nguyễn Quang Vinh, Trần Doãn Bách, Nguyễn Thành Đạt, Trần Bá Hoành [9], Đinh Quang Báo [1], Nguyễn Đức Thành [1]… Trong các công trình nghiên cứu đó, các tác giả đã đề cập tới khái niệm, vai trò của phương pháp TH và việc dạy học bài thực hành để củng cố, mở rộng kiến thức và phát triển kĩ năng, kĩ xảo. 1.1.2.Tình hình nghiên cứu và tìm giải pháp nâng cao chất lượng dạy học phần thực hành Việc nghiên cứu và tìm giải pháp dạy học phần thực hành để củng cố, mở rộng kiến thức và phát triển kĩ năng, kĩ xảo từ xưa đến nay chưa mấy ai quan tâm, đã có một số tác giả nghiên cứu như đề tài thạc sĩ: “Xây dựng tài liệu hướng dẫn thí nghiệm thực hành sinh học 10, trung học phổ thông” của Lê Phan Quốc [10],…Tuy nhiên việc đưa ra giải pháp nâng cao chất lượng dạy học phần TH là chưa được cụ thể và chưa có hiệu quả. Chính vì vậy, việc đưa được giải pháp và thiết kế được giáo án dạy học bài thực hành nói chung và phần thực hành sinh học 10, 11 (CTC) nói riêng là vấn đề cần được quan tâm. 1.2. CƠ SỞ LÍ LUẬN 1.2.1. Thực hành 1.2.1.1. Khái niệm thực hành Nguyễn Thanh Huyền 11 K34B Sinh - KTNN Khóa luận tốt nghiệp Trường ĐHSP Hà Nội 2 Thực hành (TH) là HS tự mình trực tiếp tiến hành làm các thí nghiệm, tiến hành quan sát, tập triển khai các qui trình kĩ thuật chăn nuôi, trồng trọt . 1.2.1.2. Vai trò của thực hành Thực hành là phương pháp chủ đạo trong dạy học sinh học và kĩ thuật nông nghiệp. Đồng thời có tác dụng giáo dục, rèn luyện học sinh một toàn diện đáp ứng được nhiệm vụ trí dục - đạo đức tốt nhất vì: - Thực hành giúp học sinh làm quen với các chất hóa học, dụng cụ làm thực hành và trực tiếp nắm bắt được tính chất, hình dạng, cấu tạo, sự vận chuyển các chất của sự vật, hiện tượng sinh học. Từ đó học sinh hiểu được các quá trình sinh học. - Thực hành giúp học sinh vận dụng những kiến thức đã học vào thực tế cuộc sống. - Phương pháp thực hành rèn luyện cho học sinh kĩ năng thực hành, quan sát, hình thành thế giới quan duy vật biện chứng. 1.2.2. Thực hành thí nghiệm 1.2.2.1. Khái niệm thí nghiệm Thí nghiệm là phương pháp nghiên cứu đối tượng và hiện tượng trong những điều kiện nhân tạo. Trong phức hệ những điều kiện tự nhiên tác động lên cơ thể sinh vật, người nghiên cứu chỉ chọn một vài yếu tố riêng biệt để nghiên cứu lần lượt ảnh hưởng của chúng. 1.2.2.2. Vai trò của thí nghiệm trong DHSH - TN trong điều kiện tự nhiên là mô hình đại diện cho hiện thực khách quan, là điểm xuất phát cho quá trình nhận thức của HS, nguồn cung cấp thông tin. - TN là cầu nối giữa lí thuyết với thực tế. TN giúp HS trực tiếp tác động vào đối tượng bằng nhiều giác quan → lĩnh hội tri thức. Nguyễn Thanh Huyền 12 K34B Sinh - KTNN Khóa luận tốt nghiệp Trường ĐHSP Hà Nội 2 - TN là phương tiện giúp HS rèn luyện tư duy, kĩ năng, kĩ xảo thực hành sinh học và ứng dụng kiến thức SH vào sản xuất, đời sống. - TN giúp HS phát huy được tính tích cực học tập, tính độc lập trong học tập của HS đồng thời phát triển tư duy bồi dưỡng niềm tin khoa học. 1.2.2.3. Yêu cầu của thực hành thí nghiệm Thực hành thí nghiệm cần phải thỏa mãn những yêu cầu sau: - Xác định chuẩn mục tiêu thí nghiệm, các điều kiện thí nghiệm. - Việc quan sát những diễn biến trong các bước thí nghiệm phải thật chính xác. - Giai đoạn cuối cùng của thực hành thí nghiệm là HS phải vạch ra được bản chất bên trong nhất của các hiện tượng quan sát được, từ TN thông qua việc thiết lập mối liên hệ nhân - quả giữa các hiện tượng. - TN chủ yếu được tiến hành khi nghiên cứu các quá trình sinh lí, hưởng của các nhân tố sinh thái lên cơ thể, vì vậy nó có thể phải thực hiện trong thời gian dài, ngắn tùy thuộc vào tính chất diễn biến của từng quá trình. Có những TN được tổ chức thực hiện trong một tiết học như: TN co và phản co nguyên sinh, tách chiết AND… Có những TN phải trải qua hàng giờ, thậm chí hàng ngày như: TN lên men etilic, lên men lactic, TN giâm, chiết, …Đối với những thí nghiệm dài ngày GV phải có kinh nghiệm tính toán trước thời gian từ lúc bắt đầu đến khi TN có kết quả sao cho khi giảng bài có liên quan đến TN thì có thể biểu diễn hoặc thông báo kết quả thí nghiệm. - Đặt TN là khâu quan trọng của thực hành thí nghiệm Nguyễn Thanh Huyền 13 K34B Sinh - KTNN Khóa luận tốt nghiệp Trường ĐHSP Hà Nội 2 1.2.2.4. Nội dung các bài thực hành trong chương trình SH 10, 11 (CTC) Lớp Chƣơng Tên bài Chương II. Cấu trúc tế Bài 12. Thực hành: bào Thí nghiệm co và Phần phản co nguyên sinh Chương III. Chuyển hóa Bài 15. Thực hành: Phần 2. Sinh học tế bào vật chất và năng lượng Một số thí nghiệm trong tế bào về enzim Chương IV. Phân bào Bài 20. Thực hành: Quan sát các kì của 10 nguyên phân trên tiêu bản rễ hành 11 Chương I. Chuyển hóa Bài 24. Lên men Phần 3. Sinh vật chất và năng lượng etilic học Vi sinh ở vi sinh vật và lactic vật Chương II. Sinh trưởng Bài 28. Thực hành: và sinh sản của vi sinh Quan sát một số vi vật sinh vật Chương I. Chuyển hóa - Bài 7. Thực hành: vật chất và năng lượng Thí nghiệm thoát Phần 4. Sinh hơi nước và thí học cơ thể nghiệm về vai trò của phân bón. - Bài 13. Thực hành: Phát hiện diệp lục và carotenoit. Nguyễn Thanh Huyền 14 K34B Sinh - KTNN Khóa luận tốt nghiệp Trường ĐHSP Hà Nội 2 - Bài 14. Thực hành: Phát hiện hô hấp ở thực vật. Chương II. Cảm ứng - Bài 25. Thực hành: Hướng động - Bài 33. Thực hành: Xem phim về tập tính của động vật Chương III. Sinh trưởng Bài 40. Thực hành: và phát triển Xem phim về sinh trưởng và phát triển ở động vật Bài 43. Thực hành: Chương IV. Sinh sản Nhân giống vô tính ở thực vật bằng giâm, chiết, ghép 1.3. CƠ SỞ THỰC TIỄN Để tìm hiểu thực trạng giảng dạy phần thực hành sinh học 10, 11 (CTC) tại trường THPT, chúng tôi tiến hành điều tra thực trạng. 1.3.1. Đối tƣợng điều tra Chúng tôi đã tiến hành điều tra HS lớp 11 và GV đã dạy SH lớp 10, 11, 12 tại trường THPT Dương Xá – Gia Lâm – Hà Nội. 1.3.2. Nội dung điều tra Chúng tôi tiến hành điều tra theo các nội dung sau: - Vai trò của bài thực hành Nguyễn Thanh Huyền 15 K34B Sinh - KTNN Khóa luận tốt nghiệp Trường ĐHSP Hà Nội 2 - Nội dung hướng dẫn trong SGK (mục tiêu, chuẩn bị dụng cụ, hóa chất, mẫu vật, cách tiến hành,…) - Thực hiện các bài thực hành ở trường phổ thông: Số lượng các bài thực hành, việc chuẩn bị , kết quả các TN, thời gian tiến hành các TN, trang thiết bị của nhà trường. 1.3.3. Kết quả điều tra thực trạng 1.3.3.1. Kết quả điều tra ở HS Qua điều tra HS lớp 11, chúng tôi thu được kết quả như sau: Bảng 1: Kết quả điều tra HS lớp 11 (CTC) Stt 1 Nội dung đánh giá Các bài thực hành có cần thiết không? Số HS (%) Có Không 100 0 Ý kiến khác Lí do: - Vì bài thực hành lí thú, bổ ích, giúp rèn luyện kĩ năng thực 2 Em có thích học các bài thực hành không? hành TN 88,89 11,11 - Gắn liền với thực tiễn, có thể áp dụng vào thực tế - Giúp dễ hiểu bài hơn, khắc sâu, mở rộng kiến thức… Mục tiêu của bài thực hành 3 trong SGK có cần thiết 100 0 không? Nguyễn Thanh Huyền 16 K34B Sinh - KTNN