Lễ hội cầu mùa của người thái ở tây bắc

Nhỡn chung, cỏc cụng trỡnh nghiờn cu u ó i vo khai thỏc nhng c im chung v bn sc vn húa cỏc dõn tc thiu s, vn húa ca dõn tc Thỏi nc ta m c bit m l hi cu mựa ca ngi Thỏi Tõy Bc Vit Nam. Da trờn nhng ti liu trờn, ngi vit ó nghiờn cu v tng hp hon thnh khúa lun ny nhm dng li mt cỏch tng quỏt v l hi cu mựa c sc ca ngi Thỏi. 3. Mc ớch v nhim v ca ti 3.1. Mc ớch ti ny tỡm hiu v l hi cu mựa ca ngi Thỏi Tõy Bc. Trong ú s nhn mnh v lm rừ cỏc nghi l v l hi liờn quan n chu k sn xut ca cõy lỳa. Qua ú thy c ý ngha ca l hi v gi gỡn l hi truyn thng ca ngi Thỏi Tõy Bc. 3.2. Nhim v ti tp trung gii quyt nhim v: lm rừ nhng nghi l v l hi liờn quan n nụng nghip ca ngi Thỏi v nhng c im, vai trũ ca l hi cu mựa n i sng ca ngi Thỏi Tõy Bc. 4. i tng v phm vi nghiờn cu 4.1. i tng Nghi l trong l hi cu mựa ca ngi Thỏi Tõy Bc Vit Nam. 4.2. Phm vi nghiờn cu Thi gian: T ngun gc n ngy nay trong l hi cu mựa ca ngi Thỏi Tõy Bc Vit Nam. Khụng gian: a bn sinh sng ca ngi Thỏi Tõy Bc Vit Nam. 5. Phng phỏp lun v phng phỏp nghiờn cu * Phng phỏp lun thc hin ti, ngi vit da trờn c s phng phỏp lun ca ch ngha Mỏc - Lờnin v t tng H Chớ Minh v nghiờn cu lch s. 5 * Phng phỏp nghiờn cu Trong quỏ trỡnh nghiờn cu, ngi vit ó kt hp nhiu phng phỏp nghiờn cu khỏc nhau nh: Phng phỏp lch s, phng phỏp logic, phng phỏp i chiu, so sỏnh nhm rỳt ra nhng nhn nh chớnh xỏc. Ngoi ra, khúa lun cũn s dng mt s phng phỏp khỏc nh: Phng phỏp lit kờ, phng phỏp phõn tớch, phng phỏp tng hp 6. úng gúp ca ti ti lm rừ thờm nhng nột c sc ca l hi cu mựa ca ngi Thỏi Tõy Bc.Qua ú a ra nhng gii phỏp c bn gi gỡn giỏ tr truyn thng trong l hi cu mựa ca ngi Thỏi Tõy Bc trong giai on hin nay. Khúa lun cú th s dng lm ti liu tham kho cho vic nghiờn cu v ging dy cỏc b mụn: vn húa, dõn tc hc. 7. B cc ca ti Ngoi phn m u, kt lun v ph lc khúa lun c kt cu 3 chng. Chng 1: C s hỡnh thnh l hi cu mựa ca ngi Thỏi Tõy bc Chng 2: L hi cu mựa ca ngi Thỏi Tõy Bc Chng 3: c im ca l hi cu mựa ca ngi Thỏi Tõy Bc Chng1 6 C S HèNH THNH L HI CU MA CA NGI THI TY BC 1.1 IU KIN T NHIấN, KINH T, X HI V VN HểA 1.1.1. V trớ a lý v iu kin t nhiờn vựng Tõy Bc Tõy Bc, mt vựng vn húa, x s hoa ban, quờ hng xũe hoa, min t du ngt ca nhng thiờn tỡnh s Tin dn ngi yờu nhng cng y ting than th ca nhng phn ngi Ting hỏt lm dõu. Vựng Tõy Bc l vựng min nỳi phớa Tõy ca min Bc Vit Nam, cú chung ng biờn gii vi Lo v Trung Quc. Vựng ny cú khi c gi l Tõy Bc Bc B v l mt trong 3 tiu vựng a lý t nhiờn ca Bc B Vit Nam (2 tiu vựng kia l Vựng ụng Bc v ng bng sụng Hng). Nm trong thnh phn ca dõn tc Vit Nam, ngi Thỏi ó sm sinh t min Tõy ca T quc. Vi cỏi tờn t gi l Tỏy, h ó cú mt ý nim thng nht v nhng ngi ng tc ca mỡnh. Theo con s thng kờ nm 1973 l 36 vn ngi, n nm 1999 dõn s ca ngi Thỏi cú 1.328.725 ngi [13;13] sng tri khp vựng quờ min Tõy v Tõy Bc Vit Nam, vn l mt dõn tc chim s ụng nht vựng nỳi. Ngi Thỏi cú nhng cõu th ni ting núi v quờ hng ca mỡnh: ...Nhỡn thy chng, nỳi tip nỳi trp trựng Sui reo, thỏc , un khỳc qua nn ỏ vụi.... [13;72] Nhng cõu th y trn y nim t ho ca ngi dõn Thỏi v v p y ca quờ hng mỡnh. V p cng c v lờn trong Bi ca Tõy Bc ca Th tng Phm Vn ng ó vit khi Th tng lờn thm Khu t tr nm 1961 Nc non, non nc p hn tranh, mt nhỡn khụng bit chỏn [13;73]. 7 c im t nhiờn v a vc c trỳ vựng Tõy Bc Vit Nam cú rt nhiu nỳi, i cao thp gi k nhau chy theo hng Tõy Bc - ụng Nam, trong ú cú dóy Hong Liờn Sn di n 180 km, rng 30 km, cao t 1500 m tr lờn, cỏc nh cao nht nh Phanxipng 3142m, Yam Phỡnh 3096m, Pu luụng 2.983m Dóy Hong Liờn Sn, c ngi Thỏi gi l Sng tri (Khau ph), chớnh t bc tng thnh phớa ụng v vựng Tõy Bc. Nú nm trờn b phi sụng Hng, con sụng m t tiờn ngi Thỏi gi l Nm Tao, nờn ngy nay on sụng ny cũn cú tờn ting Kinh l sụng Thao, xen ln vi nhng vựng cao nguyờn rng ln, nhng vựng bỡnh nguyờn lũng cho, nhng khe, vc, sụng, sui lm cho b mt ca t tr nờn li lừm a dng. Tri qua cỏc th h xõy dng bn, mng vi sc lao ng sỏng to ca mỡnh, ngi Thỏi ó to ra mt a vc c trỳ n nh. Tr mt s ngi sng l t xen ln vi tc anh em khỏc vựng ro gia v ro cao, hu ht h sng tp trung tng i ụng trong cỏc thung lng, bỡnh nguyờn lũng cho hay vựng cao nguyờn m ngy nay ta vn gi chung l vựng thp. t ai min Tõy Bc cú n 21 loi phõn b trờn cỏc vựng. Riờng t vựng thp trng cng rt phc tp, nhỡn chung phõn thnh 2 loi ch yu: t nguyờn sinh v t phự sa chua rt phự hp vi nhiu loi cõy trng, nht l lỳa - loi lng thc chớnh ca ng bo. Tuy sng vựng thp, nhng thc ra ni c trỳ ca h k sỏt vi nhng chõn nỳi cao. õy, nhng ni tng i bng phng hoc dc thoai thoi cú nc ti thỡ ó c h khai thỏc thnh rung ng. Bi vy nờn hu ht ch v cỏc hot ng kinh t khỏc u c h a lờn sn nỳi, nhng sn nỳi ny cú dc rt cao v g gh, him tr. Vựng c trỳ ca ngi Thỏi cũn l ni tp trung cỏc con sui nh chy t cỏc khe nỳi hp thnh sui ln, sụng con ri vo sụng Cỏi - sụng Hng, sụng , sụng Mó, sụng Nm U (Lo). Cú nhiu ni thỡ cú sn nc, 8 nhng ngc li nhiu ni li khan nc. Tỡnh hỡnh phõn b v nc sụng, sui khụng ng u nờn s phõn b v c dõn cng khụng u. Mng li sụng sui khỏ dy c cao t 100 n 600m. Nc chy xit, di mnh v sc nc xúi lũng cng rt kho, bi vy lũng sụng sui hp. V nh vy sụng sui ó chy trong lũng cỏc khe sõu, vc thm. V mựa nc, nc sụng sui rt d di song tri qua cỏc th h lm bn vi l ngi dõn cng ó nm c c tớnh ca nú. Trờn c s bit c mt phn ch sụng sui v ó cú nhng bin phỏp khc phc, ch ng, Mng Thỏi vn bỏm rt chc trờn nhng di t k bờn sụng, sui trờn min rng nỳi ny. õy l mt vựng rt cú u th v kinh t nụng nghip t cung t cp c truyn. Bn, mng ngi Thỏi cũn t tp thnh tng cm trờn nhng vựng cao nguyờn rng ln ca min Tõy Bc l ni c hỡnh thnh trờn cu trỳc ca h thng ỏ vụi. Bi vy, nhiu vựng trờn mt t khụ cn hỏo nc nhng bờn di lũng t li cú th cú h thụng sui, sụng chy ngm. Sụng sui Tõy Bc phõn b khụng ng u nờn s phõn b v c dõn cng khụng u. Vựng c trỳ ca ngi Thỏi cũn l nhng ni tip cn vi rng rm nhit i, ỏ nhit i. S giu cú v ti nguyờn ca rng ó cung cp cho cuc sng ca c dõn Tõy Bc ngun ng thc vt phong phỳ, õy l vựng rng cú quan h gn gi vi h thc vt ln trờn th gii. V chng loi cú n 100 h, 500 loi g ln, 30 loai tre naCõy rng cú loi vựng nhit i, ỏ nhit i, ụn i. Cú th núi rng l i tng ca sn, hỏi lum v nng ry. T nhng c im ca a hỡnh nh vy nờn ng bo phi c trỳ trờn cỏc vựng tiu khớ hu rt phc tp. Ni ma ớt, ni ma nhiu, cú vựng thng b ỳng nc vo mựa ma gi l lm, bụm hay phok. Cú vựng khụ hn him nc gi l phiờng. V i th, nhit gia cỏc vựng ngi Thỏi chờnh lch nhau t 3 n 4 . Mựa núng, mựa ma bt u t thỏng 5 9 - 6 n thỏng 10 dng lch. Mựa rột hanh khụ bt u t thỏng 10 - 11 n thỏng 4 - 5 lch Thỏi. Thiờn nhiờn ca vựng Tõy Bc l i tng tỏc ng ca ngi Thỏi. S tỏc ụng ú c biu hin trờn cỏc loi hỡnh kinh t. c bit l ngnh trng trt trong kinh t ca ngi Thỏi. Vựng ngi Thỏi Tõy Bc khụng cú cỏnh ng thng cỏnh cũ bay nh vựng chõu th rng ln, m ch cú bn lũng cho rng l Mng Thanh, Mng Lũ, Mng Tc, Mng Than. Hu ht nhng ni khỏc u lt vo nhng thung lng nh, hp. Vi c im t nhiờn nh vy, Tõy Bc l mt vựng t giu tim nng t nhiờn, l ch da vng chc cho i sng kinh t ca ng bo cỏc dõn tc. Trong ú, con ngi Thỏi sinh sng v l c s cho vic hỡnh thnh i sng vn húa vt cht v vn húa tinh thn ca h. Nh vy, nh bit c thi tit nờn h ó cú nhng hot ng kinh t khỏ thớch hp vi iu kin v trỡnh phỏt trin xó hi lỳc by gi. ú l hot ng trng trt (lỳa, hoa mu) hp vi vựng ma, núng. Nh vy, mt trong nhng mc tiờu con ngi phi tỡm hiu c sụng, sui, rng nỳi, t ai v khớ huca ni c trỳ l em sc lao ng tỏc ng vo i tng ú m cú ca ci vt cht nuụi sng mỡnh. Thiờn nhiờn ca vựng Tõy Bc l i tng tỏc ng ca ngi Thỏi. S tỏc ng ú c biu hin trờn cỏc loi hỡnh kinh t: trng trt, chn nuụi Vi c im ca t nhiờn v mụi trng sinh t ca dõn tc ó to cho vn húa Thỏi núi chung, vn húa ca dõn tc Thỏi Tõy Bc núi riờng, nhng im c ỏo to nờn bn sc riờng ca vn húa dõn tc Thỏi Tõy Bc. Vic gi gỡn mt nn vn húa nh nú vn cú ó khú nhng tỡm nhng cỏi hay, cỏi tt, cỏi phự hp vi giai on mi v phỏt trin nú lm cho nú phỏt huy tỏc dng m khụng lm mt i bn sc, cỏi ct lừi ca nn vn húa ú l vic lm khú hn nhiu. Tt c nhng iu trờn cho thy iu kin t nhiờn, mụi trng sinh t ca ng bo dõn tc Thỏi Tõy Bc l c s, nn tng cho s hỡnh thnh vn ng ca nn vn húa dõn tc ny. 10