Thế giới nhân vật trong truyện của l n tônxtôi (giai đoạn 1881 1910)

SV: NGUYỄN THỊ HUỆ KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP - Murat được nhà văn ấp ủ hơn 50 năm trời, sửa đi, sửa lại tới hàng chục lần nhưng ông vẫn không hài lòng với văn bản cuối cùng. Trong thư từ trao đổi với Tônxtôi, nhà nghiên cứu V.V.Xtaxốp đã nhận xét về Cái chết của Ivan Ilich: “rốt cuộc thì đây là nghệ thuật chân chính, sự thật và cuộc sống chân chính”. Nhạc sĩ thiên tài Traicốpxki trong bức thư gửi một người bạn đã khẳng định: “Tôi đã đọc Cái chết của Ivan Ilich, hơn lúc nào hết, tôi tin rằng, L.Tônxtôi là người vĩ đại nhất trong số các nhà văn nghệ sĩ từng tồn tại trên đời này”. Gần một thế kỉ đã trôi qua, nhưng những tác phẩm của Tônxtôi vẫn thu hút được sự quan tâm chú ý của các nhà nghiên cứu, lí luận phê bình văn học. Bốn truyện mà khoá luận khảo sát cũng đã được giới nghiên cứu đề cập đến trong các công trình của mình. Đó là những tư liệu quý giá để chúng tôi tiếp thu trong quá trình thực hiện đề tài này. 3. Mục đích nghiên cứu L.Tônxtôi được coi như cây đại thụ của nền văn học Nga. Những sáng tác của ông đã được giới nghiên cứu, phê bình đánh giá rất cao, và được nghiên cứu một cách có hệ thống. Tuy vậy, các sáng tác này chủ yếu là những cuốn tiểu thuyết kinh điển như: Chiến tranh và hoà bình, Phục sinh, Karênina. Trước năm 1881, Tônxtôi sáng tác truyện ngắn không nhiều. Tới giai đoạn sau, ông đã sáng tác hàng loạt các truyện ngắn. Mạnh dạn lựa chọn đề tài thế giới nhân vật trong truyện L.Tônxtôi (giai đoạn 1881 - 1910 ) chúng tôi muốn làm sáng tỏ hệ thống nhân vật và nghệ thuật xây dựng nhân vật trong các truyện trên. 4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu Do khuôn khổ của khoá luận cũng như khả năng hạn hẹp của người viết, chúng tôi nghiên cứu, khảo sát thế giới nhân vật trong bốn truyện của L.Tônxtôi đã được dịch sang tiếng Việt gồm: TRƯỜNG ĐHSP HÀ NỘI 2 11 KHOA NGỮ VĂN SV: NGUYỄN THỊ HUỆ KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP Cái chết của Ivan Ilich (1884 - 1886) Đức cha Xerghi (1890 - 1891 - 1895 - 1898) Sau đêm vũ hội (1903) Khatgi - Murat (7/1896 - 1897 - 1901 - 1902 - 1904) Văn bản chúng tôi sử dụng để trích dẫn là: Lep Tônxtôi - Truyện chọn lọc, Nhà xuất bản Cầu Vồng - Matxcơva in năm 1986 theo bản dịch của Nhà xuất bản Văn học - Hà Nội, người dịch Nguyễn Hải Hà - Thuý Toàn. Qua khoá luận này, chúng tôi sẽ làm rõ thế giới nhân vật và nghệ thuật xây dựng nhân vật trong bốn truyện giai đoạn 1881 - 1910 của L.Tônxtôi. 5. Phương pháp nghiên cứu Việc nghiên cứu sử dụng những phương pháp sau: Phương pháp tiếp cận hệ thống Phương pháp nghiên cứu thi pháp học Phương pháp khảo sát thống kê Phương pháp so sánh 6. Cấu trúc khoá luận Ngoài phần mở đầu và phần kết luận, nội dung khóa luận tốt nghiệp này được triển khai theo hai chương: Chương 1: Thế giới nhân vật Chương 2: Nghệ thuật xây dựng nhân vật Cuối cùng là danh mục tài liệu tham khảo. TRƯỜNG ĐHSP HÀ NỘI 2 12 KHOA NGỮ VĂN SV: NGUYỄN THỊ HUỆ KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP CHƯƠNG 1 THẾ GIỚI NHÂN VẬT 1.1. Khái niệm nhân vật Về khái niệm nhân vật có rất nhiều quan niệm khác nhau: Theo Từ điển thuật ngữ văn học của Lê Bá Hán - Trần Đình Sử - Nguyễn Khắc Phi đồng chủ biên, nhân vật văn học là “con người cụ thể được miêu tả trong tác phẩm văn học” [10, 235]. Còn Từ điển văn học của Lại Nguyên Ân định nghĩa: “Nhân vật là yếu tố quan trọng nhất trong tác phẩm và đến lượt mình nó lại được các yếu tố có tính chất hình thức của tác phẩm tập trung khắc hoạ. Nhân vật do đó là nơi tập trung giá trị tư tưởng nghệ thuật của tác phẩm văn học” [1, 186]. Nhân vật văn học có thể có hoặc không có tên riêng. Nhân vật văn học có khi là những con vât trong truyện cổ tích, đồng thoại, bao gồm thần linh, ma quỷ… Khái niệm nhân vật văn học có khi được sử dụng như một ẩn dụ, không chỉ một con người cụ thể nào cả, mà chỉ một hiện tượng nổi bật nào đó trong tác phẩm. Chẳng hạn có thể nói, nhân dân là nhân vật chính trong tác phẩm Đất nước đứng lên của nhà văn Nguyên Ngọc. Trong phạm vi khóa luận này, chúng tôi khảo sát các nhân vật là con người cụ thể. 1.2. Thế giới nhân vật Qua khảo sát bốn tác phẩm, chúng tôi nhận thấy L.Tônxtôi đã xây dựng thế giới nhân vật khá phong phú mà mỗi nhân vật là đại diện cho tầng lớp của mình, xuất hiện đủ loại tầng lớp, có giai cấp quý tộc, tăng lữ, nông dân, binh lính…. Dựa vào định nghĩa nhân vật đã nêu ở trên, qua việc thống kê bốn truyện ngắn, chúng tôi thấy có ba kiểu nhân vật như sau: TRƯỜNG ĐHSP HÀ NỘI 2 13 KHOA NGỮ VĂN SV: NGUYỄN THỊ HUỆ KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP Số STT Tên tác phẩm lượng nhân Nhân vật chính Kiểu nhân vật chính Ivan Ilich Quý tộc sám hối, vật 1 Cái chết của Ivan 39 Ilich những người nông dân bình dị 2 Đức cha Xerghi 31 Đức cha Xerghi Nhân vật bừng ngộ 3 Sau đêm vũ hội 21 Ivan Vaxiliêvích Nhân vật bừng ngộ 4 Khatgi - Murat 286 Khatgi - Murat Nhân vật bừng ngộ, những người nông dân bình dị 1.2.1 Nhân vật quý tộc sám hối Truyện Cái chết của Ivan Ilich được viết do trường hợp một người quen của tác giả là viên biện lý của toà án vùng Tula Ivan Ilich Metsnhikốp chết vì bệnh ung thư. Khi đọc những trang truyện đầu tiên của truyện Cái chết của Ivan Ilich, độc giả dường như không có hứng thú bởi ta biết nhân vật chính Ivan Ilich đã chết. Ông ta chết trước khi chúng ta biết ông ta là ai, ông ta là người như thế nào? Nhưng, truyện không kể về sự khủng khiếp của cái chết mà là sự khủng khiếp của cuộc đời Ivan Ilich trước khi chết. Câu chuyện về TRƯỜNG ĐHSP HÀ NỘI 2 14 KHOA NGỮ VĂN SV: NGUYỄN THỊ HUỆ KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP cuộc đời đã qua của Ivan Ilich là “câu chuyện đơn giản, bình thường nhất và khủng khiếp nhất” [9, 247]. Mở đầu câu chuyện là hình ảnh một xác chết: “Người chết nằm như mọi người chết thường nằm, đặc biệt nặng nề lạnh ngắt, chân tay lạnh cứng, chìm lút trong nệm quan tài, đầu ngả vĩnh viễn trên gối và phơi ra vầng trán vàng như sáp ong với hai bên thái dương hói và lõm, chiếc mũ nhô ra như đè lên môi trên” [9, 241]. Bộ mặt mang hàm ý nhắc nhở, một lời trách móc với người còn sống. Khi nhận được tin “Ivan Ilich đã từ trần” đám đồng sự không thương xót mà trái lại còn thích thú, hí hửng với ý nghĩ “hắn ta chết chứ không phải mình”. Mỗi người theo đuổi một ý nghĩ riêng, cái chết của Ivan Ilich là dịp để họ có được ít lợi lộc nào đó, có thể là sự thay đổi địa vị, hoặc của mình hoặc của người thân. Trong lễ cầu hồn của Ivan Ilich, bản chất của họ lại được thể hiện rõ ràng hơn. Dáng đứng của Xvátxơ “choãi hai chân, hai tay quặt ra sau lưng, nghịch nghịch chiếc mũ lễ” được miêu tả chẳng hợp tí gì với buổi lễ cầu hồn. Piốt Ivanôvích dù là bạn đồng học với Ivan Ilich ở trường tư pháp và tự coi mình là người chịu ơn bạn, nhưng ông ta cũng có thái độ khó chịu song vẫn cố thực hiện phép xã giao mà ông cho là “rất đáng ngán”. Cả hai trao đổi với nhau bằng ánh mắt, và vẫn sẽ tham gia chơi bài dường như đã được ấn định và không thể phá bỏ dù cho đã có người chết là bạn của họ. Bà quả phụ Praxkôvia Phêđôrốpna trong lễ cầu hồn cũng biết “bắt đầu khóc” hay thôi khóc làm sao cho đúng lúc, cho hợp cảnh. Bà cũng không thôi dò hỏi Piốt Ivanôvích xem mình được bao nhiêu tiền trợ cấp khi chồng chết, và “làm thế nào để rút được nhiều hơn thế nữa không?”. Nghĩa tử là nghĩa tận, nhưng trước cái chết của Ivan Ilich, những con người quý tộc kia đã bộc lộ bản chất của những kẻ giả dối, ích kỷ, sống vì quyền lợi của cá nhân. Đó là bộ mặt thật của tầng lớp quý tộc đương thời mà ngòi bút hiện thực của L.Tônxtôi đã phản ánh rõ nét. TRƯỜNG ĐHSP HÀ NỘI 2 15 KHOA NGỮ VĂN SV: NGUYỄN THỊ HUỆ KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP Chất hiện thực còn được phản ánh sâu sắc qua hình tượng Ivan Ilích. Nhà văn kể lại cho bạn đọc những năm tháng tuổi trẻ của nhân vật chỉ trong chín trang giấy nhưng rất ấn tượng: “Tại tỉnh lị, nhà tư pháp ăn diện bảnh bao cũng có gian díu với một phu nhân. Cũng có một cô chuyên may trang phục nữ, có những bữa chè chén với các sĩ quan phụ tá ngự tiền tới công cán và những chuyến xuống xóm “chị em” sau bữa ăn tối, có việc quỵ luỵ quan thầy, thậm chí quỵ luỵ cả bà vợ ông ta” [9, 249]. Ivan Ilich có một cuộc sống sinh hoạt luôn lặp lại ngày qua ngày. Ông dậy lúc chín giờ, uống cà phê và tới toà án. Vào giờ nghỉ giữa chừng ông hút thuốc lá và trò truyện phiếm. Thời giờ còn lại ông đánh bài uyn - tơ hoặc khiêu vũ với đám quý tộc cũng rảnh rỗi như ông ta. Còn công việc, ông không ưa thích cũng chẳng buồn chán. Cái công việc của Ivan Ilich cũng được so sánh khá thú vị với công việc của vị bác sỹ: “Nào cảnh đợi chờ, nào vẻ bệ vệ giả tạo của bác sỹ, vẻ bệ vệ quen thuộc mà ông từng thấy của mình ở toà án, nào gõ gõ nghe nghe, nào những câu hỏi yêu cầu những câu trả lời định sẵn và hiển nhiên là không cần thiết... Mọi việc đã diễn ra đúng y như ở toà án. Ở toà án ông giữ bộ mặt như thế nào với các bị cáo thì ở đây, các bác sỹ nổi tiếng giữ vẻ mặt như vậy đối với ông” [9, 265]. Đó là cách làm việc chung của giới công chức đương thời mà Tônxtôi đã khái quát qua hình tượng Ivan Ilich. Cả những sở thích của Ivan Ilich cũng rất tẻ nhạt: “Những kẻ không giàu lắm cứ học đòi bắt chước những người giàu có và bởi thế những kẻ học đòi này lại đâm ra giống nhau: nào vải bọc lót đồ gỗ, đồ đạc bằng gỗ mun, hoa hoét nào thảm, nào đồ trang trí, thứ mà tất cả những người thuộc hạng nào đó cố bày ra cho giống với tất cả những người thuộc hạng mình. Ngôi nhà của Ivan Ilich cũng được bài trí giống như thế, khiến cho người ta thậm chí không hề chú ý tới, nhưng ông ta cứ tưởng ngôi nhà của mình đặc biệt lắm!” [9, 259 - 260]. Cuộc sống gia đình đối với Ivan Ilich chủ yếu là làm sao để có TRƯỜNG ĐHSP HÀ NỘI 2 16 KHOA NGỮ VĂN