Nghệ thuật xây dựng nhân vật chính trong truyện cổ ANDERSEN

Khóa luận tốt nghiệp Đại học GVHD: Th.S Nguyễn Ngọc Thi nghiêng về sự sao chép đơn điệu cuộc sống thực. Như vậy sẽ trái với bản chất của văn học, vì văn học là một loại hình nghệ thuật mang tính ước lệ và sáng tạo, phản ánh hiện thực cuộc sống. Văn học đã biến những cái không thể thành cái có thể đó là thổi vào các nhân vật: cỏ cây, loài vật, thần thánh... “tính người”, làm cho các nhân vật có tính cách, tình cảm, hành động như con người. Andersen cũng vậy, các nhân vật của ông như: đồ vật, động vật...cũng có tính cách, hành động như con người. Nhân vật đồ vật và động vật truyện Andersen như một kiểu mặt nạ. Ở đó nhà văn tha hồ cho nhân vật của mình bị hành hạ, bị bóc trần, bị thua cuộc mà vẫn cứ là những chiếc mặt nạ, những trò chơi của tuổi thơ..Ví dụ nhân vật chú lính chì trong tác phẩm Chú lính chì dũng cảm, về bản chất chú chỉ là một thứ đồ chơi của trẻ con và chú bị gãy một chân, nhưng nhờ trí tưởng tượng, sự sáng tạo của tác giả, chú đã có cuộc đời thực với nhiều sóng gió. Nhờ lòng dũng cảm và tình yêu với cô vũ nữ bằng giấy mà chú đã vượt biết bao khó khăn để trở về bên cô vũ nữ. Hoặc truyện Chàng bướm, Vịt con xấu xí, Xúp xúc xích...thì nhân vật chính là các con vật. Như vậy, nhân vật văn học rất đa dạng và sinh động. Nhân vật thành công thường là những sáng tạo độc đáo không ai lặp lại bởi vì “Văn chương không cần đến những người thợ khéo tay, làm theo một vài kiểu mẫu đưa cho. Văn chương chỉ dung nạp những người biết đào sâu, biết tìm tòi, khơi những nguồn chưa ai khơi, và sáng tạo những cái gì chưa có...” [2, 205] B. Khái niệm nhân vật chính Theo Trần Đình Sử: “Nhân vật chính là nhân vật đóng vai trò chủ chốt, xuất hiện nhiều, giữ vị trí then chốt của cốt truyện hoặc tuyến cốt truyện. Đó là con người liên can đến các sự kiện chủ yếu của tác phẩm, là cơ sở để tác giả triển khai đề tài cơ bản của mình”. [4, 126] Nguyễn Thị Hồng Chuyên 11 K34B - GDTH Khóa luận tốt nghiệp Đại học GVHD: Th.S Nguyễn Ngọc Thi Nhân vật chính( tiếng Anh: protagonist, central character): Nhân vật then chốt của cốt truyện, giữ vị trí trung tâm trong việc thể hiện đề tài, chủ đề và tư tưởng của tác phẩm [ 11, 226] Theo Lê Bá Hán: “Nhân vật chính là nhân vật then chốt của cốt truyện, giữ vị trí trọng tâm trong việc thể hiện đề tài, chủ đề và tư tưởng của tác phẩm. Nhân vật thường xuất hiện nhiều lần trong tác phẩm và được nhà văn khắc họa đầy đặn bằng nhiều chi tiết: tiểu sử, ngoại hình, tính cách, nội tâm và xung đột. Nếu tác phẩm có nhiều nhân vật chính thì nhân vật trung tâm được xem là nhân vật chính quan trọng nhất. Chính vì thế nhân vật chính thường thể hiện rõ nét những cách tân nghệ thuật của một nhà văn”. [5, 193] Trong cuốn “ Văn học - tài liệu đào tạo giáo viên”: “ Nhân vật chính là nhân vật quan trọng nhất, thường xuất hiện nhiều nhất trong tác phẩm. Nhân vật chính có vai trò chủ yếu trong quá trình diễn biến của cốt truyện nhằm triển khai chủ đề và bộc lộ tư tưởng của tác phẩm. Trong một tác phẩm có nhiều nhân vật chính thì nhân vật chính nào quan trọng hơn cả được coi là nhân vật trung tâm. Tìm được nhân vật chính tức là đã tìm ra đầu mối quan trọng để thâm nhập tác phẩm về mọi phương diện”.[ 12, 71] Nhân vật chính là nhân vật giữ vai trò quan trọng trong việc tổ chức và triển khai tác phẩm. Ở đây, nhà văn thường tập trung miêu tả, khắc họa tỉ mỉ từ ngoại hình, nội tâm, quá trình phát triển tính cách nhân vật. Qua nhân vật chính, nhà văn thường nêu lên những vấn đề và những mâu thuẫn cơ bản trong tác phẩm và từ đó giải quyết vấn đề, bộc lộ cảm hứng tư tưởng và tính điệu thẩm mĩ. Nhân vật chính có thể có nhiều hoặc ít tùy theo dung lượng hiện thực và những vấn đề đặt ra trong tác phẩm. Với những tác phẩm lớn có nhiều nhân vật chính quan trọng nhất xuyên suốt toàn bộ tác phẩm được gọi là Nguyễn Thị Hồng Chuyên 12 K34B - GDTH Khóa luận tốt nghiệp Đại học GVHD: Th.S Nguyễn Ngọc Thi nhân vật trung tâm. Trong không ít trường hợp, nhà văn dùng nhân vật trung tâm để đặt tên cho tác phẩm. Ví dụ: Em bé bán diêm; Nàng tiên cá; Chú lính chì dũng cảm. Trong truyện Cô bé bán diêm có một nhân vật duy nhất là cô bé bán diêm. Cô bé không có tên, người kể dùng ngay công việc ( bán diêm) để gọi tên nhân vật. Tình cảnh của nhân vật chính thật đáng thương em phải bán diêm trong đêm giao thừa lạnh giá. Cuối cùng em đã chết trong đêm giao thừa lạnh giá. Trong khóa luận nghiên cứu: “Nghệ thuật xây dựng nhân vật chính trong truyện cổ Andersen” tôi chỉ tập trung vào nghiên cứu đến nhân vật chính trong tác phẩm. Nhân vật chính trong truyện cổ Andersen rất đa dạng, phong phú, không đơn thuần chỉ là con người mà nó còn là những con vật, loài vật, vật vô tri được tác giả hư cấu, xây dựng rất công phu, khéo léo. 1.1.2 Khái niệm về các nhân vật có liên quan. Trong thực tiễn sáng tác, phê bình và nghiên cứu đã nêu lên những kiểu và loại nhân vật văn học, tương ứng với những dấu hiệu phân loại khác nhau. Do vị trí, vai trò khác nhau trong tác phẩm, người ta nêu ra “nhân vật chính” và “nhân vật phụ”. Do phục vụ cho việc truyền đạt sự đánh giá và thể hiện lí tưởng xã hội của nhà văn, người ta nêu ra “nhân vật chính diện” và “nhân vật phản diện”- cách phân biệt này tuy ước lệ nhưng loại thể văn học khác nhau- người ta phân biệt “nhân vật tự sự”, “nhân vật trữ tình”, “nhân vật kịch”. Ngoài ra, các kết quả nghiên cứu sâu vào từng xu hướng và thời đại văn học còn cho phép nói tới các kiểu “nhân vật loại hình” như: “nhân vật chức năng”( nhân vật- mặt nạ), “nhân vật tính cách” và “nhân vật tư tưởng”. Sau đây là khái niệm từng loại nhân vật: Nguyễn Thị Hồng Chuyên 13 K34B - GDTH Khóa luận tốt nghiệp Đại học GVHD: Th.S Nguyễn Ngọc Thi A. Nhân vật chính diện, nhân vật phản diện. Nhân vật chính diện (nhân vật tích cực): “Là nhân vật thể hiện những giá trị tinh thần, những phẩm chất đẹp đẽ, những hành vi cao cả của con người được nhà văn miêu tả, khẳng định đề cao trong tác phẩm theo một quan điểm tư tưởng, một lí tưởng xã hội – thẩm mĩ nhất định.” [5, 194] Nhân vật chính diện là một phạm trù lịch sử. Văn học thời nào cũng có nhân vật chính diện thể hiện lí tưởng xã hội và lí tưởng thẩm mĩ nhất định của thời đại mình. Nhân vật chính diện thường được tác giả đề cao và khi nhân vật này có ý nghĩa mẫu mực cao độ cho lối sống của một tầng lớp, một giai cấp, một dân tộc thì nó được goi là nhân vật lí tưởng. Nhân vật phản diện (nhân vật tiêu cực): “Là nhân vật mang phẩm chất xấu xa, trái với đạo lí và lí tưởng của con người được nhà văn miêu tả trong tác phẩm với thái độ chế giễu, lên án, phủ nhận.” [5, 198] Cả hai loại nhân vật đều là phạm trù lịch sử, thể hiện mâu thuẫn đối kháng của con người về mặt hành vi, tính cách và phẩm chất đạo đức. Giữa nhân vật chính diện và nhân vật phản diện có một nhân vật gọi là nhân vật trung gian. B. Nhân vật phụ Nhân vật phụ: “Là nhân vật giữ vị trí thứ yếu so với nhân vật chính, trong diễn biến cốt truyện, trong quá trình triển khai đề tài thể hiện tư tưởng và chủ đề của tác phẩm.” [5, 199] Nhìn chung nhân vật phụ thường gắn liền với những tình tiết, sự kiện, tư tưởng có tính chất phụ trợ, bổ sung. Nhưng trong nhiều trường hợp, nhân vật phụ lại hàm chứa những tư tưởng quan trọng của tác phẩm. Đồng thời nhân vật phụ còn là một bộ phận không thể thiếu được, nhà văn miêu tả nhằm tạo nên một bức tranh đời thường hoàn chỉnh độc đáo và sinh động trong tác phẩm. Nguyễn Thị Hồng Chuyên 14 K34B - GDTH Khóa luận tốt nghiệp Đại học GVHD: Th.S Nguyễn Ngọc Thi C. Nhân vật chức năng Nhân vật chức năng: “Là nhân vật không có đời sống nội tâm; các phẩm chất, đặc điểm nhân vật cố định, không thay đổi từ đầu đến cuối, hơn nữa, sự tồn tại và hoạt động của nó chỉ nhằm thực hiện một số chức năng nhất định, đóng một vai trò nhất định. Hạt nhân của loại nhân vật chức năng là các vai trò và chức năng mà chúng thực hiện trong truyện và trong việc phản ánh đời sống.” [8, 287] D. Nhân vật loại hình Nhân vật loại hình: “Là loại nhân vật thể hiện tập trung các phẩm chất xã hội, đạo đức của một loại người nhất định của một thời. Đó là nhân vật nhằm khái quát cái chung về thể loại của các tính cách và nhờ vậy mà được gọi là điển hình.” [3,288] E. Nhân vật tính cách Nhân vật tính cách: “Là một kiểu nhân vật phức tạp. Nhân vật tính cách được mô tả trong các tác phẩm như một tính cách, một cá nhân có tính cách nổi bật. Trong nhân vật tính cách, cái quan trọng không phải là đặc điểm thuộc tính phẩm chất, xã hội cụ thể liệt kê ra được linh hồn của nhân vật tính cách, thể hiện chủ yếu ở tương quan giữa các thuộc tính đó với nhau, tương quan giữa các thuộc tính đó với môi trường tình huống. Nhân vật tính cách vì thế thường có những mâu thuẫn nội tại, những nghịch lí, những chuyển hóa, do đó tính cách thường có một quá trình phát triển khiến cho nhân vật không đồng nhất đơn giản vào chính nó.[2, 288] F. Nhân vật tư tưởng Nhân vật tư tưởng: “ là nhân vật tập trung thể hiện một tư tưởng, một ý thức tồn tại trong đời sống tinh thần của xã hội. Nhân vật tư tưởng chỉ chứa đựng những phẩm chất, tính cách, cá tính và nhân cách, nhưng cá tính và tính cách không phải là hạt nhân tạo nên cấu trúc nhân vật tư tưởng.” [5, 201] Nguyễn Thị Hồng Chuyên 15 K34B - GDTH Khóa luận tốt nghiệp Đại học GVHD: Th.S Nguyễn Ngọc Thi 1.1.3 Kiểu nhân vật chính trong truyện cổ Andersen Dựa trên định nghĩa về nhân vật chính đã được nêu ở trên chúng tôi thống kê 100 tác phẩm của Andersen tìm ra các nhân vật chính trong mỗi tác phẩm. Qua thống kê (1) chúng tôi nhận thấy rằng nhân vật trong sáng tác của Andersen là những loại người khác nhau trong xã hội từ những cô bé mồ côi đến thằng què, từ người hầu đến kiến trúc sư, từ nàng công chúa biến thành bọt biển…Tất cả tạo nên một thế giới nhân vật phong phú trong truyện cổ Andersen. Trong 100 tác phẩm của Andersen mà chúng tôi thống kê, có thể nhận thấy nhân vật của Andersen chủ yếu là con người bị nô lệ trong xã hội Đan Mạch. 1.1.4 Vai trò nhân vật chính trong truyện cổ Andersen Trong tác phẩm văn học thường có một hoặc nhiều nhân vật. Trong đó có thể có một hoặc nhiều nhân vật chính. Nhân vật chính là nhân vật được xuất hiện từ đầu đến cuối tác phẩm. Nhân vật chính có vai trò là nhân vật chủ chốt xuất hiện nhiều, giữ vị trí then chốt của tác phẩm. Đó là những nhân vật liên quan đến các sự kiện chủ yếu của tác phẩm, là cơ sở để tác giả triển khai đề tài cơ bản của mình. Trong một tác phẩm văn học nhân vật chính được xuất hiện xuyên suốt tác phẩm. Nhân vật chính được khai thác chú ý nhiều nhất từ tính cách, nội tâm và con người. Các nhân vật phụ xoay quanh, tác động vào nhân vật chính làm nổi bật lên nhân vật chính. Trong tác phẩm văn học của Andersen thì nhân vật chính có thể là con người, con vật, thần thánh, và vật vô tri. Các nhân vật đều bộc lộ tính cách, tâm tư, tình cảm của một lớp người trong xã hội Đan Mạch xưa. Nhân vật chính là phương tiện khái quát các tính cách, số phận của con người và các quan niệm về chúng. Tính cách là một hạt nhân là sự thống nhất của cá tính và cái chung của xã hội lịch sử. (1) Xem phụ lục Trang 59 Nguyễn Thị Hồng Chuyên 16 K34B - GDTH