Hình tượng nhân vật anh hùng trong sử thi đăm san (klei khan y đăm san)

Khoá luận tốt nghiệp Trần Hữu Nam D31 Tỏc gi cha i sõu vo phõn tớch cỏc phng din ni dung v hỡnh thc ca mt tỏc phm s thi c th. Vỡ vy hỡnh tng nhõn vt anh hựng cng cha c quan tõm khai thỏc trit . 2.3. Nm 1987, Tp chớ vn hoỏ dõn gian s 2, nh nghiờn cu Phan ng Nht trong bi c im ca vn hoỏ, ngh thut truyn thng dõn tc ấờ v vn khai thỏc phỏt huy trong vic xõy dng con ngi xó hi ch ngha ó vit: Tinh thn cng ng ghi li m nột trong ni dung h thng cỏc Khan (...) õy ngi anh hựng khụng phi anh hựng cỏ nhõn m l ngi ca ton th cng ng, mi thự nim vui ca anh ta, mc ớch cuc i ca anh ta l ca mi ngi v vỡ mi ngi. Thm chớ sc kho, sc p, ti khiờn ao ca anh hựng cng khụng phi ca riờng m l nim t ho ca c cng ng. Tt c mi iu ny xột cho cựng u tp trung vo lý tng cao c nht, c nguyn to ln nht ca cng ng ấờ trong thi i anh hựng l chin u v phn u cho nhng liờn minh lng buụn giu mnh, trn y chiờng chộ nhi nhỳc trõu bũ nh kin, cho quờ hng muụn i bỡnh yờn trong ting chiờng trng, ting ca hỏt trin miờn, muụn i khụng cú chin tranh cht chúc v khụng cú thự ụng, gic Tõy[8;5]. õy, tỏc gi cp n vai trũ ca ngi anh hựng trong cng ng, ngi anh hựng l i din cho sc mnh v trớ tu, l nim t ho ca cng ng ngi Tõy Nguyờn. Trong cỏch lý gii ny, tỏc gi mi ch tp trung khc ho ngi anh hựng trong quan h vi cng ng b tc ca anh ta ch cha tp trung khai thỏc nhõn vt phng din ngoi hỡnh, hnh ng, tớnh cỏch. 2.4. Nm 1991, khi tham gia biờn son giỏo trỡnh Vn hc dõn gian Vit Nam, tp 1, tỏc gi Bỡnh Tr nhn nh: Nhõn vt trung tõm trong cỏc bn anh hựng ca ny, hoc l anh hựng vn hoỏ, hoc l anh hựng chin trn, hoc 11 Khoá luận tốt nghiệp Trần Hữu Nam D31 va l anh hựng vn hoỏ, hoc va l anh hựng chin trn (nh m San). V cng nh mi anh hựng s thi, phm cht cao quý nht ca nú l sc mnh th lc, v p th cht v lũng dng cm so vi Giúng, ngi anh hựng chin trn trong s thi Tõy Nguyờn rừ rng gn hn vi anh hựng s thi ớch thc, tc l loi s thi trong hỡnh thc c in ca nú. Ngi anh hựng trong cỏc bn Trng ca Tõy Nguyờn nh m San, Xinh Nhó, m i, Khinh Dỳ, m Roan, YPrao... l hin thõn ca ý chớ v khỏt vng ca cng ng, ca lý tng xó hi, ca cng ng: chinh phc thiờn nhiờn, ỏnh ui k thự bờn ngoi, bo v buụn lng, xõy dng cuc sng ụng vui, yờn m no , giu mnh, khụng cú thự ụng, gic tõy[22;195]. Trong ý kin ca mỡnh, Bỡnh Tr ó khỏi quỏt cỏc c im chung nht v ngi anh hựng trong s thi Tõy Nguyờn. Tuy nhiờn ú cng mi ch l nhng gi m ban u, vn ny cn phi c i sõu hn na. 2.5. Nm 1997, V Anh Tun trong Ging vn vn hc Vit Nam khi bn v giỏ tr tỏc phm m San ó nhn mnh: m San va l ngi anh hựng vn hoỏ va l ngi anh hựng trn mc. m San phi thng qu cm, v luụn luụn chin thng cừi ngi vi lớ do hin nhiờn. m San ti gii v nhy cm trc s phn c b tc trong lao ng rng nỳi. m San va chp nhn cuc hụn nhõn v bo v H Nh, H Bh nh l mt hnh ng cng c cng ng, va luụn khụng bng lũng vi thc ti cuc sng nh l ý thc mónh lit ũi gii phúng. Nu cho rng m San liờn tc chng phong tc ni dõy hoc hon ton phc tựng u cú phn khụng tho ỏng. Trờn thc t, hnh ng phi thng v ý mun ln ca m San cú th gión n t nhiờn nhng tt c u thng nht theo mt mc ớch v li ớch ca b tc chỳng ta. m San l mt kt tinh ton vn tớnh cỏch anh hựng s thi ấ ờ [12;27]. 12 Khoá luận tốt nghiệp Trần Hữu Nam D31 Mc dự rt khỏi quỏt nhng nhng ỏnh giỏ s lc ny li cú ý ngha khoa hc rt ln, l nhng gi ý quan trng giỳp ớch cho chỳng tụi trong quỏ trỡnh lý gii nhng biu hin v t tng, hnh ng ca ngi anh hựng m San. 2.6. Nm 1998, giỏo trỡnh Vn hc dõn gian Vit Nam, tỏi bn ln th 3 (inh Gia Khỏnh ch biờn) cng ch ra: cỏc tỏc phm s thi (...) l nhng cõu chuyn ca ngi cỏc nhõn vt anh hựng, l nhng nhõn vt tự tc trng ni ting cỏc buụn lng. Nhng nhõn vt y ó cú cụng hng dn nhõn dõn trong cng ng lm n (lm nng ry, i sn, i bt cỏ) t c cuc sng m no, hoc l nhng ngi cm u nhõn dõn lp c nhng chin cụng vang di, ỏnh thng gic cp bờn ngoi ti bo m cuc sng yờn vui ca cng ng, hoc ng lờn u tranh quyt lit chng li nhng tp tc ni thi rng buc bc tin ca xó hi. Cỏc ni dung ú trn y cht hin thc, phn ỏnh xó hi lch s thi i anh hựng- tc thi k dõn ch quõn s, vo lỳc ch cng sn nguyờn thu tan ró chuyn sang xó hi cú giai cp (khỏi nim ca Ph.ng ghen trong Ngun gc gia ỡnh, ca ch t hu v ca nh nc)[5;752]. Nhn xột trờn cho thy nhng nột c trng nht v hỡnh tng nhõn vt anh hựng trong s thi núi chung. iu ny gi ý cho chỳng tụi hng khỏm phỏ hỡnh tng nhõn vt m San t gúc no cú th thy ht v p ton din ca mt ngi anh hựng hựng cng t trong bng m. 2.7. Nm 2001, Hng Kỡ trong Phng thc t s ch yu ca s thi m San (Tp chớ vn hoỏ dõn gian s 5) cho rng: V phng din ni dung, qu l tỏc phm m San ó cp n nhng vn quan trng nht ca thi i anh hựng. ú l nhng biu hin ca i sng tinh thn, cỏc quan h gia 13 Khoá luận tốt nghiệp Trần Hữu Nam D31 ỡnh, s on kt ca mt cng ng trong sn xut, ho bỡnh v tranh u. Cú th coi õy l thi i anh hựng c thự ca Tõy Nguyờn[6;9]. Tỏc gi bi vit mi chỳ ý khai thỏc Khan m San phng din ni dung, phng din ngh thut ca Khan, nht l ngh thut miờu t nhõn vt anh hựng cha c cp n õy. 2.8. Nm 2007, Phm ng Xuõn Hng trong bi S ra i thn k ca ngi anh hựng trong s thi - Khan ấờ (Tp chớ Vn hoỏ dõn gian s 2)cú vit: ...Tt c v nhõn u l mt a tr nhng l a tr phi thng, d bỏo kh nng v nhõn ca nú. i vi nhng anh hựng ca s thi - Khan ấờ, quỏ trỡnh ra i cựng vi mt tui th gn lin vi nhng mi liờn h thn thỏnh luụn l s khi u ca mt cuc i oai hựng vi nhng chin cụng k tớch[4;39]. Vi mc ớch kho sỏt s ra i thn k ca ngi anh hựng trong s thi, ngi vit mun chng minh hnh trng phi thng trong cuc i ca ngi anh hựng cú mi liờn h vi ngun gc thn k ca h, m m San l mt vớ d. Trờn õy chỳng tụi ó trớch dn mt s ý kin ca cỏc nh nghiờn cu v s thi. Xột v ni dung v hỡnh thc din xng, cỏc nh nghiờn cu ó tng gii khỏ chi tit cỏc c im ni bt ca s thi núi chung v s thi anh hựng núi riờng. C nhiờn, mi nh nghiờn cu cú cỏch tip cn nhõn vt anh hựng v nhng c trng ca s thi mt phng din khỏc nhau, nhng cú im chung d nhn thy l cỏc nh nghiờn cu u da trờn s phõn tớch nhng chin cụng hin hỏch ca nhõn vt anh hựng khc ho chõn dung ca h. Núi nh nh nghiờn cu Vn hoỏ dõn gian Phan ng Nht khi so sỏnh s thi - Khan ấờ ngang tm vi anh hựng ca Hy Lp. ễng ó mn li ca Cỏc Mỏc trong cun Gúp phn phờ phỏn chớnh tr kinh t hc,( In ln th hai, Nxb S tht, tp 1 14 Khoá luận tốt nghiệp Trần Hữu Nam D31 trang 313, 314): Ngh thut Hy Lp, th anh hựng ca, vn cũn cho ta s tho món v thm m v v mt s phng din no ú, chỳng cũn c dựng lm tiờu chun lm cỏi mu mc m chỳng ta cha t ti. Cú th núi, trong s thi m San, nhõn vt anh hựng m San thc s l hỡnh tng trung tõm ni bt v hp dn, cn c khai thỏc mt cỏch k lng v ton din hn na. Nhn thc c iu ny, trờn c s tip thu nhng gi ý quý bỏu ca nhng ngi i trc, chỳng tụi tip tc nghiờn cu hỡnh tng nhõn vt anh hựng m San, vi mong mun gúp thờm mt cỏi nhỡn mi v mt vn , t lõu ó c quan tõm. 3. MC CH NGHIấN CU Tỡm hiu ti Hỡnh tng nhõn vt anh hựng trong s thi m San (Klei khan y m San), chỳng tụi hng ti nhng mc ớch sau: - B sung kin thc khỏi quỏt v chuyờn sõu v mt th loi vn hc dõn gian c ỏo. Tỡm ra phng phỏp tip cn s thi, t ú vn dng cú hiu qu vo cụng tỏc hc tp v ging dy sau ny. - Thy c v p hon thin, hon m cú tớnh cht lý tng ca hỡnh tng nhõn vt anh hựng - i din u tỳ nht cho danh d, sc mnh v s thnh vng ca ton th cng ng. 4. PHM VI NGHIấN CU 4.1. T liu nghiờn cu Cú khỏ nhiu vn bn t liu s thi - Khan m San, xut hin ln u tiờn l bn ca Sabachie, mt bn dch ting Phỏp (La chan son de Dam San) vo nm 1929. Nm 1957, o T Chớ gii thiu m San bng ting Vit trờn tp chớ Vn ngh sau ú c Nxb Vn húa H Ni n hnh vo nm 1959... T ú n nay ó cú hng chc vn bn c cụng b. Tuy nhiờn trong phm vi t liu 15 Khoá luận tốt nghiệp Trần Hữu Nam D31 nghiờn cu, chỳng tụi chn la vn bn ca o T Chớ m hin nay SGK ang dựng cú tờn l Bi ca chng m San, Nxb Vn hoỏ H Ni, 1959. 4.2. Ni dung nghiờn cu Chỳng tụi trin khai ti trờn hai ni dung chớnh: Mt l, ngi anh hựng m San vi nhng biu hin rừ nột v t tng phúng khoỏng (khỏt vng t do hụn nhõn, khỏt vng chng thn quyn) v hnh ng ti trớ, qu cm (trong lao ng, chin u). Hai l, thi phỏp xõy dng nhõn vt anh hựng cỏc phng din: ngoi hỡnh, hnh ng, tớnh cỏch... 5. PHNG PHP NGHIấN CU Trong ti ny, chỳng tụi s dng kt hp mt s phng phỏp sau: - Phng phỏp kho sỏt thng kờ - Phng phỏp so sỏnh i chiu - Phng phỏp phõn tớch tng hp 6. ểNG GểP CA KHO LUN - V mt lý lun: T vic thu thp tng kt, k tha kin gii ca nhng nh nghiờn cu i trc. Chỳng tụi tng hp, phõn tớch a ra hng tip cn tỏc phm s thi - Khan m San phng din nhõn vt - anh hựng m San. -V thc tin: Trờn c s lý lun, chỳng tụi mong mun a ra nhng kin gii mi, nhng hng tip cn mi phng din ni dung v ngh thut ca s thi m San (qua hỡnh tng nhõn vt anh hựng). T ú vn dng kt qu nghiờn cu vo vic dy v hc cỏc on trớch ca s thi trong SGK Ng vn trng ph thụng. 16