Nhân vật hề trong hài kịch môlie

Khoá luận tốt nghiệp Vũ Thị Quê -K29G Ngữ Văn biết nó, người ta căn cứ vào các tiêu chí sau: Về chính trị: Nó là cái đã mất hết ý nghĩa, cái lỗi thời, cái lạc hậu, cái phản động. Về triết học: Nó là mặt trái cần phủ định. Về mỹ học: nó đói lập với cái đẹp, cái trác tuyệt, bản chất của nó là cái thấp hèn được nguỵ trang một cách khéo léo (Mỹ học Mac Lênin, NXBĐH và THCN, 1985). Như vậy, nhân vật hài kịch là đối tượng của cái hài, song đối tượng của cái hài không phải hoàn toàn là cái xấu mà có khi nó chỉ là một bộ phận của cái xấu lại không đành phận xấu. Hơn nữa nó cố tình che đậy bản chất xấu xa của nó bằng cách mượn cái áo khoác của cái đẹp rồi xúng xính trong bộ quần áo đi mượn ấy để tự cho mình là hợp thời bắt mọi người công nhận và sùng phục nó. Với tiếng cười đối kháng và tiếng cười nội bộ, hài kịch vừa tập trung vào kẻ thù lịch sử, vừa uốn nắn sửa chữa khuyết tật của con người nhằm xây dựng một cái mới hoàn thiện hoàn mỹ hơn. Mặt khác, tiếng cười trong hài kịch còn góp phần tạo dựng những nhân vật hài kịch của từng tác giả hài kịch Trong sáng tác văn học nghệ thuật, mỗi nhà văn có cách lựa chọn, xây dựng nhân vật khác nhau. Sự khác nhau đó xuất phát từ quan niệm nghệ thuật về nhân sinh quan về cái nhìn ở mỗi thời đại lịch sử khác nhau ở mỗi nhà văn quyết định. Nếu như ở Sêcxpia với sự cảm nhận tinh nhạy về thực tế xã hội Anh, nhà văn ca ngợi Nước Anh vui vẻ và cũng thấy được cái nguy cơ đe doạ con người, mưu toan bóp nghẹt tiếng cười của nó, gây nên bao cảnh tang tọc đau thương khiến cho máu và nước mắt chảy ra không ít. Đó là căn nguyên mà tác giả lựa chọn thể loại nghệ thuật và cũng là cơ sở để ông lựa chọn xây dựng những nhân vật điển hình cho thời đại. Khi phản ánh sự tan vỡ của ý thức và lương tâm con người ở giai đoạn cuối thời Phục Hưng, Sêcxpia đã đưa ra những nhân vật bi kịch của mình là 11 Khoá luận tốt nghiệp Vũ Thị Quê -K29G Ngữ Văn những con người nhân văn với những khả năng giác ngộ tiên tiến diệu kỳ. Nhưng trên con đường thực hiện để đi đến lý tưởng, học bị cản trở gặp phải những khó khăn làm cho họ rơi vào thực tại đen tối. Đôi khi họ trở nên bất mãn buộc phải hành động theo cách riêng của mình, không lệ thuộc vào ai. Đó là các hình tượng của Hamlet, Ôtelô, Rômêô, Juyliet. Và các nhân vật này có tác dụng là những người dẫn đường chỉ lối , cảnh tỉnh cho con người thời đại mới trước xã hội mới, hãy biết vươn lên chống lại cái xấu xa thấp hèn. Còn đối với Molie bước chân vào con đường nghệ thuật hài kịch, dù biết đó là một loại hình nghệ thuật thấp hèn của xã hội, ông vẫn vững vàng dũng cảm theo đuổi niềm đam mê, yêu thích nghệ thuật của mình. Ông đã sáng tác ra các tác phẩm hài kịch sống mãi với thời gian cùng với nhân vật hài kịch điển hình bất hủ. Với mục đích nghệ thuật vì con người, vì sự tiến bộ trong quan niệm về đời sống xã hội, Molie đã xây dựng một hệ thống nhân vật hài kịch đa dạng, phong phú và sinh động. Nhân vật trong tác phẩm của ông chỉ trừ có vua còn tất cả các hạng người đều xuất hiện trong các vở hài kịch của ông. Trong đó có một kiểu nhân vật làm lên những tiếng cười khoẻ khoắn, vui nhộn, xua tan đi mọi căng thẳng và tống tiễn những cái lỗi thời lạc hậu của quá khứ một cách vui vẻ, loại nhân vật không thể thiếu được trong các tác phẩm hài kịch đó là các nhân vật hề. 1.2.2. Khái niệm về nhân vật hề trong hài kịch Theo: Từ điển tiếng Việt của Viện ngôn ngữ học NXBKHXH, Hà Nội 1994 thì Nhân vật hề là vai chuyên biểu diễn các trò khôi hài, giễu cợt hoặc pha trò trên sân khấu để làm vui cho khán giả. Có rất nhiều loại nhân vật hề như: hề đồng, hề gậy, hề mồi... Nhưng ở khoá luận này người viết không đi vào tìm hiểu các loại nhân vật hề này mà đi vào tìm hiểu các cách hành động, ăn mặc, nói năng của các nhân vật trong các vở hài kịch của Molie. Những cách hành động, cách ăn mặc, nói năng của các nhân vật này hết sức hài hước, lố bịch, kệch cỡm. Nó đã tạo nên những chuỗi cười vui nhộn, 12 Khoá luận tốt nghiệp Vũ Thị Quê -K29G Ngữ Văn khoẻ khoắn, độc đáo. Tạo nên những nhân vật hề đặc sắc cho các vở hài kịch của Molie. 1.3. Phân biệt nhân vật hề và nhân vật hài trong hài kịch 1.3.1. Sự tương đồng giữa hai hệ thống nhân vật Nhân vật hề và nhân vật hài đều là những loại nhân vật xuất hiện trong các vở hài kịch. Hơn nữa các loại nhân vật này đều có tác dụng tạo ra tiếng cười. 1.3.2. Sự khác biệt giữa hệ thống nhân vật hề và nhân vật hài Nhân vật hề và nhân vật hài khác nhau ở chỗ: Nhân vật hề tác động một cách tức thời đến nhận thức của người xem, người nghe. Còn nhân vật hài tác động đến tư duy của người nghe, người xem. Và cũng từ đây nhân vật hề và nhân vật hài tạo nên các cung bậc khác nhau của tiếng cười. Nhân vật hề thì tạo ra tiếng cười phác xơ và tiếng cười khôi hài: Tiếng cười phác xơ: Tiếng cười này chiếm một vị trí quan trọng trong các vở hài kịch của Molie. Tiếng cười này toát nên từ những cảnh đấm đá nhau trên sâu khấu, từ những sự nhầm lẫn râu ông nọ cắm cằm bà kia, từ những cử chỉ hành động ngớ ngẩn, máy móc, từ những từ đồng nghĩa, từ ngữ lửng lơ lắm nghĩa. Từ những bộ quần áo kì quặc, lố bịch, từ những bộ mặt ngây ngô, đần độn, từ những cái mặt lạ đủ kiểu đủ mầu. Tiếng cười này thường đem lại cho khán giả một cái cười ồn ào, náo nhiệt, nó mạng tính chât mua vui giải trí giảm trạng thái căng thẳng qua những điệu bộ đơn giản, máy móc, dễ bắt chước. Gần gũi với tiếng cười phác xơ là tiếng cười khôi hài. Khôi hài vận dụng sự phê phán đặc biệt bằng cảm xúc Nhằm khẳng định đối tượng từ trong bản chất của nó. Bản thân cái cười khôi hài mang tính nhân đạo sâu sắc nó đặt cơ sở vào niềm tin ở bản chất con người, nó hướng con người đến cái tốt đẹp. Cái cười khôi hài không nhằm tiêu diệt đối tượng của tiếng cười mà nhằm hoàn thiện nó, loại trừ những khuyết điểm còn tồn tại trong nó. 13 Khoá luận tốt nghiệp Vũ Thị Quê -K29G Ngữ Văn Còn nhân vật hài kịch tạo ra các cung bậc khác của tiếng cười. Đó là tiếng cười mỉa mai, tiếng cười châm biếm và tiếng cười bi kịch Tiếng cười mỉa mai là tiếng cười không chỉ nhằm vạch ra mâu thuẫn của sự vật mà còn tiến lên một bước để đánh giá sự vật. Sự đánh giá này thể hiện ở sự khinh bỉ, sự chê bai một cách sâu cay của kẻ được ở vào cái thế được mỉa mai kẻ khác. Tiếng cười châm biếm là loại tiếng cười mang khả năng công phá mãnh liệt, có khả năng Tống tiễn xuống mồ các tấn trò đời của nhân loại. Bản thấn nó là sự cười nhạo có tính chât sphê phán gáy gắt những hiện tượng được mô tả. Sự cười nhạo này thể hiện trong nguyên tắc lựa chọn và khái quát hoá chất liệu. Còn tiếng cười bi kịch thì biểu hiện ở sự chua xót đau đớn. Đó là tiếng cười ra nước mắt. Tiếng cười này là một sáng tạo lớn của Molie đối với lịch sử hài kịch thế giới. Tiếng cười bi kịch tố cáo gay gắt xã hội quý tộc, đả kích thẳng tay các quan hệ tư sản vô nhân đạo. 14 Khoá luận tốt nghiệp Vũ Thị Quê -K29G Ngữ Văn Chương 2: Những kiểu hề được Molie sử dụng trong hài kịch 2.2. Kiểu hề thể hiện trong trang phục 2.1.1. Trang phục của kẻ học đòi. Kiểu hề này được thể hiện chủ yếu qua nhân vật Giuốc - đanh trong vở kịch Tư sản quý tộc. Trước khi đi vào tìm hiểu về kiểu hề này, người viết có làm một bản thống kê về trang phục của nhân vật Giuốc - đanh trong tác phẩm Tư sản quý tộc như sau: Lớp 1 2 I + 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Hồi II III + + + + + VI V Chú thích: Dấu + trong các lớp thuộc các hồi biểu thị trang phục mang tính hề của nhân vật Giuốc - đanh. Qua vở kịch Tư sản quý tộc ta thấy trang phục của nhân vật Giuốc đanh được thể hiện qua một số lớp trong một số hồi kịch. Đặc biệt là ở hồi III. Nhưng để làm nên nhân vật hề Giuốc - đanh trong trang phục của mình thì tác giả đặc biệt chú ý miêu tả ở lớp V của hôi II. Giuốc - đanh vốn là người thuộc tầng lớp tư sản, nhờ bố mẹ buôn bán len dạ nên giàu có. Nhờ sự giàu có này nên lão tấp tểnh muốn bỏ tiền ra mua tước vị quý tộc. Lão học múa, học hát, học nhẩy, học kiếm theo cách của những người quý tộc. Đặc biệt ở hồi II lớp V lão thể hiện sự học đòi của mình 15 Khoá luận tốt nghiệp Vũ Thị Quê -K29G Ngữ Văn qua cách ăn diện quý phái. Tuy nhiên lão lại không hiểu cách ăn mặc của các nhà quý tộc. Sự đua đòi nhưng ngu si, đần độn của lão Giuốc - đanh đã làm cho lão trở thành nhân vật hề vừa hài hước vừa đáng chê cười. Một điển hình trào phúng xuất sắc về sự học đòi của giai cấp tư sản Pháp lúc bấy giờ. Sự học đòi của lão Giuốc - đanh qua cách ăn diện quý phái nhưng nố bịch kịch cỡm nực cười chủ yếu được thể hiện qua lớp V hồi II như sau: Ông Giuốc - đanh: à! Bác đã tới đấy à! Tôi đang sắp phát cáu lên với bác đây. Phó may: Tôi không làm sao đến sớm hơn được, ấy là tôi đã cho hai chục chú thợ bạn xúm lại chiếc áo của ngài đấy. Ông Giuốc - đanh: Bác đã gửi đến cho tôi đôi tất lụa chật quá, tôi khổ sở vô cùng mới xỏ chân vào được và đã đứt mất hai mắt rồi đấy. Phó may: Rồi nó giãn, lo lại không rộng quá đấy chứ. Ông Giuốc - đanh: Phải, nếu tôi cứ làm đứt mắt mãi, đôi giầy bác bảo đóng cho tôi, làm tôi đau chân ghê gớm. Phó may: Thưa ngài đâu có. Ông Giuốc - đanh: Đâu có là thế nào? Phó may: Không, không đau đâu mà. Ông Giuốc - đanh: Tôi bảo đau là đau. Phó may: Ngài cứ tưởng tượng ra thế. Ông Giuốc - đanh: Tôi tưởng tượng vì tôi thấy đau. Lý với lẽ hay chưa kìa! Phó may: Thưa, đây là bộ áo lễ phục đẹp nhất triều, và thích hợp nhất. Sáng chế ra được một kiểu áo lễ phục trang nghiêm mà không phải mầu đen thật là một kì công tuyệt tác. Tôi thách các thợ may giỏi nhât làm nổi đấy. Ông Giuốc - đanh: Thế này là thế nào? Bác may hoa ngược mât rồi. Phó may: Ngài có bảo là ngài muốn may hoa xuôi đâu. Ông Giuốc - đanh: Lại còn phải bảo cái đó a? 16