Đặc sắc về phương diện nghệ thuật của thơ phạm hổ viết cho thiếu nhi

Trong số 10 tập thơ đã có 6 tập ông viết về tình bạn như: Chú bò tìm bạn, Những người bạn im lặng, Những người bạn nhỏ, Những người bạn ồn ào, Những người bạn trong vườn, Những người bạn sống dưới nước… Những quan điểm sáng tác như trên đã có phần chi phối không nhỏ đến cách thức viết thơ cho thiếu nhi của Phạm Hổ. Vấn đề này, chúng tôi sẽ tập trung giải quyết ở chương sau của khóa luận. 11 Chương 2 ĐẶC SẮC VỀ PHƯƠNG DIỆN NGHỆ THUẬT CỦA THƠ PHẠM HỔ VIẾT CHO THIẾU NHI Nhà văn Đức Véc Nơ Lin Đơ Man, một trong những cây bút chuyên viết cho thiếu nhi đã nhận định: “Cái khó nhất và cũng là cái đẹp nhất khi làm thơ cho các em là chú ý nói một cách hồn nhiên, nhưng không sơ sài và dễ dãi. Cố gắng nhìn đời bằng cái nhìn đầy chất thơ của các em trai và các em gái, nhưng không coi thế giới trẻ thơ là thế giới nguyên lành, mà thế giới ấy luôn là một thể thống nhất được phát triển và và chứa đựng đầy mâu thuẫn có tính biện chứng. Cố gắng chuyển hoá những kinh nghiệm sống của riêng mình để giúp những người trẻ tuổi hơn nhưng không được giơ ngón tay chỉ trỏ răn dạy. Luôn giàu chất thơ, giàu hình ảnh như tranh vẽ, giàu tưởng tượng và hài hước”.[14, 143] Điều này không chỉ đúng với các nhà văn ở Đức mà còn đúng với tất cả những nhà văn viết cho thiếu nhi. Phạm Hổ cũng đã ý thức được điều đó. Ông từng nói: “Làm thơ cho lứa tuổi giàu bản nămg nhưng lại không thể viết một cách bản năng trần trụi, dễ dãi” [7, 26] . Phạm Hổ luôn tìm cho mình một cách nhìn riêng, một phong cách riêng. Thơ ông giản dị mà hấp dẫn, sâu sắc. Để có những hình tượng đẹp, những bài học mang ý nghĩa nhân sinh, đến được với tâm hồn các em, Phạm Hổ đã dụng công tìm tòi, sáng tạo những hình tượng nghệ thuật độc đáo, những hình thức nghệ thuật đa dạng. Những điều đó đã tạo nên nét đặc sắc của thơ ông. 2.1. Nghệ thuật sử dụng chất liệu dân gian Nhà thơ Thanh Tịnh từng quan niệm: “Thơ sáng tác cho lứa tuổi nhỏ phải trên cơ sở dân gian, phải hợp với ý thích, ý muốn mong chờ,mong đợi 12 của các em, sau cùng phải có lý có tình, có nghệ thuật. Như thế mới được truyền miệng nhớ lâu và đi xa”. [12, 57] Phạm Hổ đã ý thức được sự tác động của những yếu tố dân gian trong sáng tác cho thiếu nhi. Cho nên ông luôn làm giàu thêm các yếu tố đó trong sáng tác của mình. 2.1.1. Lối nhại đồng dao Đồng dao là những câu hát dân gian có nội dung và hình thức phù hợp với trẻ em, thường do trẻ hát lúc vui chơi. Đặc biệt, có thể do người lớn sáng tác, nhưng nhiều trường hợp do trẻ em sáng tác”.[17, 107] Trước Phạm Hổ, đã có nhiều nhà thơ viết theo lối nhại đồng dao như Tú Mỡ với Mùa Xuân, Định Hải với Chồng nụ chồng hoa, Lữ Huy Nguyên với Chi chi chành chành…Đến Phạm Hổ, có thể nói, lối nhại đồng dao là một chất liệu đậm đặc và độc đáo của thơ ông. Thơ ông viết cho các em thường theo lối nhại đồng dao. Nhịp điệu bài thơ vui nhộn, các em có thể vừa đọc vừa kết hợp với vui chơi, nhảy múa, ca hát. Bài thơ lúc này đóng vai trò như bài hát, dắt các em vào thế giới của những mối quan hệ với thiên nhiên, vạn vật, con người. Về vấn đề này, Định Hải đã nhận xét rất chính xác: “Thơ anh uyển chuyển, giàu nhạc điệu, gần gũi với đồng dao” [15, 624]. Các bài thơ của ông thường ngắn, câu thơ cũng ngắn, thường từ 2, 3 đến 4, 5 chữ phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý của trẻ, kết hợp với cách ngắt câu, gieo vần ở những tiếng nhất định làm cho bài thơ càng thêm giàu nhạc tính, dễ thuộc, dễ nhớ. Một trong những điển hình của lối viết nhại đông dao là bài thơ Bắp cải xanh. Bài thơ mở ra trước mắt các em màu sắc tươi sáng, trong trắng non tơ của những búp cải: “ Bắp cải xanh Xanh mát mắt 13 Lá cải sắp Sắp vòng tròn Búp cải non Nằm ngủ giữa” ( Bắp cải xanh ) Âm hưởng bài thơ vui nhộn như vừa kể vừa đọc giúp các em hình dung ra những lá cải đan xếp vào nhau từng tầng tầng, lớp lớp cuộn mãi không rời. Từ cây bắp cải này, các em sẽ tưởng tượng ra những trò chơi chuyền, đánh chắt, hay nhịp điệu của những bước nhảy dây…,các em sẽ được trở về với thế giới của những trò chơi dân gian, về với văn hoá cổ truyền của dân tộc. Nhà thơ Trần Thị Thắng nhận xét: “Thơ Phạm Hổ dễ thuộc, dễ nhớ bởi nó như những câu đồng dao dân dã, có những gắn bó thường ngày tưởng như rất đỗi bình thường cũng được đưa vào thơ như Mười quả trứng tròn bỗng chốc được đưa vào thơ – bài thơ đơn giản mà ý tứ sâu nặng: Tình mẹ con. Tôi cho đây là nét độc đáo của tác giả Phạm Hổ khi làm thơ cho các em. Tác giả đã vận dụng vốn dân tộc: lối cổ tích. đồng dao, với cả trò chơi vào thơ. Tìm các trò “chơi ú tim”, tìm cả những sinh hoạt hàng ngày của các em bỗng chốc thành thơ”. [16, 55] Trong những bài thơ dạng đồng dao, Phạm Hổ đặc biệt chú ý tới âm thanh nhịp điệu. Đây là yếu tố tác động trực tiếp tới giác quan của trẻ. Qua nhịp điệu, các em có thể nghe thấy rất nhiều tiếng động, tiếng kêu hình dung ra nhiều động tác, cử chỉ và gợi ra cho các em một cái gì đó thật sôi nổi, háo hức… 2.1.2. Màu sắc cổ tích, huyền thoại Nghệ thuật sử dụng chất liệu dân gian trong thơ Phạm Hổ còn thể hiện ở màu sắc cổ tích, huyền thoại trong các tứ thơ. 14 Hình ảnh quả thị trong bài Thị lại gợi lên sự liên tưởng về câu chuyện Tấm Cám kì diệu năm xưa: “Bà kể: “Thị này Ngày xưa cô Tấm Chui vào đây trốn Đợi ngày gặp vua…” (Thị ) Hình ảnh khế với các yếu tố thần kỳ bay bổng có sức hút kỳ lạ trong câu chuyện Ăn khế trả vàng lại được bắt gặp trong thơ Phạm Hổ: “ Ai nặn nên hình Khế chia năm cánh Khế chín đầy cây Vàng treo lóng lánh (Khế) Hay hình ảnh cây dưa hấu mềm yếu vẫn tảo tần, dịu dàng như người mẹ hiền sinh đàn con to nặng (Dưa hấu) gợi cho các em nhớ về sự tích Mai An Tiêm với quả dưa hấu trên đảo hoang sóng gió trong truyền thuyết năm xưa. Và hình ảnh đôi dép thần kỳ của người chiến sĩ, của Bác Hồ trong thơ Phạm Hổ đã gợi cho các em nhớ về những chuyện cổ dân gian với đôi giày mỗi bước đi bảy dặm: “Thế kỷ hai mươi này… Có đôi dép thần kỳ Một cụ già thường đi… Đi vào trong lịch sử Chói ngời của dân ta…” (Đôi dép thần kỳ) 15 Xuyên suốt bài thơ là hình ảnh đôi dép đơn sơ, giản dị của Bác Hồ. Bài thơ chính là sự thể hiện tình cảm sâu sắc của tác giả đối với Bác và là tấm gương sáng để mọi người noi theo. Từ tình cảm thiêng liêng đó, Phạm Hổ muốn nhắc các em nhớ tới công lao trời biển của Ngưòi đối với non song đất nước, thúc giục thế hệ trẻ hôm nay hãy học tập và rèn luyện như lời Bác đã từng mong muốn. Khi đọc bài Sầu riêng, các em dễ dàng liên tưởng tới Sự tích trái sầu riêng mà các em đã được biết đến trong kho tàng truyện cổ tích: “Vàng thơm sau lớp vỏ gai Múi to mật ngọt cho ai thoả lòng” Thật thú vị khi bắt gặp những hình ảnh đẹp lộng lẫy của chiếc cầu vồng trong thơ Phạm Hổ, các bé sẽ đam mê mà nhớ đến câu chuyện về Sự tích cầu vồng ngày xưa bà vẫn hay kể: “Cầu vông như dải lụa Rực rỡ bảy sắc màu Cầu chờ mãi hồi lâu Không ai qua biến mất” Đối với các em nhỏ, ý nghĩa của câu ca dao: “Bầu ơi thương lấy bí cùng Tuy rằng khác giống nhưng chung một giàn” Đã được ghi nhớ về hình ảnh anh em máu mủ ruột rà. Đến nay, vẫn thứ tình cảm thiêng liêng đó, Phạm Hổ lại tìm ra một vẻ đẹp khác của bầu, bí. Đó là sự hồn nhiên của chúng như một đám trẻ con quây quần bên mẹ: “Bí nằm trên đất Quả lăn, quả lóc Như đám trẻ con Đữa rình, đứa nấp 16