Nhân tố dân tộc trong sự sụp đổ của liên bang xô viết năm 1991

7 Khoá luận tốt nghiệp Đại học tng t sn giai on ny ó xem xột vn dõn tc cỏc mc khỏi quỏt hn di gúc hc thut. Tuy nhiờn, trong nhng quan nim ca h vn cha thy rừ dõn tc l hỡnh thc cng ng ngi mang tớnh lch s, cha thy rừ c s kinh t xó hi ca s hỡnh thnh v s tn ti ca cỏc dõn tc. Nm 1913, trong tỏc phm Ch ngha Mỏc v vn dõn tc, Stalin cho rng: Dõn tc l mt khi ngi cng ng n nh, thnh lp trong lch s, da trờn c s cng ng v ting núi, v lónh th, v sinh hot kinh t v v hỡnh thnh tõm lý, biu hin trong cng ng v vn húa.1 nh ngha ca Stalin ó ớt nhiu khc phc c nhng thiu sút c bn ca cỏc nh t tng t sn khi nờu cỏc nh ngha v dõn tc. Trong nh ngha ca mỡnh Stalin cho rng dõn tc l mt phm trự lch s, l sn phm ca s phỏt trin lõu di ca nhiu nhõn t, trong ú ln u tiờn nhõn t kinh t c khng nh. Stalin cng khng nh phi cú bn nhõn t (ngụn ng, lónh th, kinh t, vn húa) mi hỡnh thnh dõn tc. Tuy nhiờn trong thc t cú nhng cng ng cha hi t c bn nhõn t hoc mt nhõn t tm thi b ph nh (nh lónh th hoc nn kinh t tm thi b chia ct) nhng cng ng ú vn xng ỏng l dõn tc. nh ngha ny ch phự hp vi dõn tc - quc gia. Trong tỏc phm kinh in ca C.Mỏc, Ph. ngghen, V.I.Lờnin khụng ch cp n loi hỡnh dõn tc hỡnh thnh trong thi i t bn ch ngha m ó cp n cỏc loi hỡnh dõn tc khỏc, khụng phi t sn. Trong tỏc phm Ngun gc ca gia ỡnh, ca ch t hu v ca nh nc, Ph.ngghen cho rng: nh nc l iu kin tn ti ca dõn tc. Vỡ vy, hỡnh thỏi cng ng ngi di ch chim hu nụ l, phong kin cng l cng ụng dõn tc. Do ú, thut ng dõn tc khụng ch ỏp dng cho dõn tc t sn m cũn gi cỏc cng ng ngi trong cỏc xó hi cú nh nc. Trong tuyờn ngụn ca ng Cng sn, C.Mỏc, Ph.ngghen cũn gi nhng cng ng cha t n hỡnh thnh nh nc cng bng thut ng dõn tc: nh ci tin mau chúng cụng c sn xut v lm cho cỏc phng tin giao thụng tr nờn vụ cựng thun li, giai cp t sn lụi cun n c nhng dõn tc dó man nht vo tro lu vn minh2. 1 2 Stalin: Ton tp, Nxb. S tht, H.N, 1976, tr.2, tr. 357. Lờnin Ton tp (bn dch ting Vit), tr. 45. SVTH: V Th Sang K34 CN Lch s 8 Khoá luận tốt nghiệp Đại học ó rt nhiu nm qua, n nay trong cỏc ti liu nghiờn cu, ging dy n t in, khỏi nm dõn tc vn c din t khỏc nhau. Xin nờu mt vi vớ d tiờu biu: T in Bỏch khoa Vit Nam do Trung tõm Biờn son T in Bỏch khoa Vit Nam xut bn nờu nh ngha: 1. Dõn tc (nation) hay quc gia dõn tc l cng ng chớnh tr - xó hi c ch o bi mt nh nc, thit lp trờn mt lónh th nht nh, ban u c hỡnh thnh do s tp hp ca nhiu b lc v liờn minh b lc, sau ny ca nhiu cng ng mang tớnh tc ngi (ethnie) ca b phn tc ngi. Tớnh cht dõn tc ph thuc vo nhng phng thc sn xut khỏc nhau. Bc vo giai on phỏt trin cụng nghip, rừ rt nht l cỏc nc phng Tõy, do yờu cu xúa b tớnh cỏt c cỏc lónh a trong mt dõn tc, nhm to ra mt th trng chung, nờn cng ng dõn tc c kt cu cht ch hn. Kt cu ca cng ng dõn tc rt a dng, ph thuc vo hon cnh lch s, vn húa, xó hi trong khu vc v bn thõn. Mt cng ng dõn tc thng bao gm nhiu cng ng tc ngi, vi nhiu ngụn ng, yu t vn húa thm chớ nhiu chng tc khỏc nhau. Ngy nay, do khụng gian xó hi c rng m mang tớnh ton cu, do phng tin i li, mi cng ng dõn tc ny li cú thờm nhiu b phn ca cỏc cng ng tc ngi tham gia, nờn tỡnh trng dõn tc a tc ngi rt ph bin. 2. Dõn tc (ethnie) cũn ng ngha vi cng ng mang tớnh tc ngi, vớ d dõn tc Ty, dõn tc Bana Cng ng cú th l b phn ch th hay thiu s ca mt dõn tc (nation) sinh sng nhiu quc gia dõn tc khỏc nhau c liờn kt vi nhau bng nhng c im ngụn ng, vn húa v nht l ý thc t giỏc tc ngi3. i T in ting Vit nh ngha: Dõn tc: 1. Cng ng ngi n nh hỡnh thnh trong quỏ trỡnh lch s ca xó hi cú chung ting núi, lónh th, i sng kinh t v tõm lý: on kt dõn tc. 2. Dõn tc thiu s, núi tt: u tiờn hc sinh dõn tc, cỏn b dõn tc. 3. Cng ng ngi n nh lm thnh nhõn dõn mt nc, mt 3 Dn theo, Nguyn Quc Phm (2006), Cụng bng v bỡnh ng xó hi trong quan h tc ngi cỏc quc gia a tc ngi, NXB Lý lun chớnh tr, tr.66-tr.67. SVTH: V Th Sang K34 CN Lch s 9 Khoá luận tốt nghiệp Đại học quc gia gn bú vi nhau trong truyn thng, ngha v v quyn li: dõn tc Vit Nam.4 Giỏo trỡnh trit hc Mỏc - Lờnin ca Hi ng Trung ng biờn son giỏo trỡnh quc gia cỏc b mụn khoa hc Mỏc - Lờnin, t tng H Chớ Minh trong mc dõn tc ó din t: Khỏi nim dõn tc thụng thng c dựng ch hu nh tt c cỏc hỡnh thc cng ng ngi (b lc, b tc, dõn tc). Cn phõn bit dõn tc theo ngha rng trờn õy vi dõn tc theo ngha khoa hc: ú l hỡnh thc cng ng ngi cao hn cỏc hỡnh thc cng ng trc ú, k c b tc. Cng nh b tc, dõn tc l hỡnh thc cng ng ngi gn lin vi xó hi cú giai cp, cú nh nc v cỏc th ch chớnh tr. Dõn tc cú th t mt b tc phỏt trin lờn, song, a s trng hp c hỡnh thnh trờn c s nhiu b tc v tc ngi hp nht li5 Giỏo trỡnh ny cũn c th hn: Nhng cng ng ngi c coi l dõn tc vi c trng ch yu sau õy: Mt l, cng ng v ngụn ng Ngụn ng l cụng c giao tip xó hi, trc ht l cụng c giao tip trong cng ng (th tc, b lc, b tc, dõn tc). Cỏc thnh viờn ca mt dõn tc cú th dựng nhiu ngụn ng trong giao tip khỏc nhau, chng hn dõn tc Thy S dựng ting c, ting Phỏp, ting Italia. Li cú mt s ngụn ng c nhiu dõn tc s dng, chng hn ting Anh, ting Tõy Ban NhaSong, iu quan trng l mi dõn tc cú mt ngụn ng chung thng nht m cỏc thnh viờn ca dõn tc coi l ting m ca h. Tớnh thng nht trong ngụn ng dõn tc th hin trc ht s thng nht v cu trỳc ng phỏp v kho t vng c bn. Ngụn ng dõn tc l ngụn ng ó phỏt trin. Thng nht v ngụn ng l mt trong nhng c trng ch yu ca dõn tc. Hai l, cng ng v lónh th. Mi dõn tc cú lónh th riờng thng nht, khụng b chia ct. Khỏi nim lónh th bao gm c vựng t, vựng bin, hi o, vựng tri thuc ch quyn ca quc gia. Lónh th dõn tc n nh hn nhiu so vi lónh th b tc. 4 5 Nguyn Nh í (ch biờn),(1999), i t in ting Vit, Nxb vn húa thụng tin, H.N, tr. 520. Giỏo trỡnh Trit hc Mỏc- Lờnin, Nxb chớnh tr quc gia, H.N, 1999, tr. 475. SVTH: V Th Sang K34 CN Lch s 10 Khoá luận tốt nghiệp Đại học Trong trng hp quc gia nhiu dõn tc thỡ lónh th quc gia gm lónh th ca cỏc dõn tc thuc quc gia y hp thnh. Phm vi lónh th dõn tc hỡnh thnh trong quỏ trỡnh lch s lõu di. Ch quyn quc gia dõn tc v lónh th l mt khỏi nim xỏc nh, thng c th ch húa thnh lut phỏp quc gia v lut phỏp quc t. Thc t lch s cú nhng trng hp lónh th dõn tc b chia ct tm thi, nhng khụng th cn c vo ú m vi cho rng - cng ng y ó b chia ct l mt th thỏch i vi tớnh bn vng ca cng ng dõn tc. Cng ng lónh th l c trng quan trng khụng th thiu c ca dõn tc Ba l, cng ng v kinh t T cỏc cng ng thi nguyờn thy chuyn sang b tc, yu t liờn kt cng ng da trờn quan h huyt thng dn b suy gim, vai trũ ca nhõn t kinh t - xó hi ngy cng tng. Tuy nhiờn, vi dõn tc, tỏc dng ca nhõn t kinh t - xó hi c biu hin ra tht s mnh m. C. Mỏc v Ph. ngghen ó chng minh rng tỏc nhõn c bn dn ti vic chuyn t hỡnh thc cng ng trc dõn tc sang dõn tc l tỏc nhõn kinh t. Nhng mi liờn h kinh t thng xuyờn v mnh m c bit l mi liờn h th trng ó lm tng tớnh thng nht, tớnh n nh, bn vng ca cng ng ngi ụng o sng trong mt lónh th rng ln. Dõn tc in hỡnh l dõn tc t sn, dõn tc ny bao gm cỏc giai cp, tng lp khỏc nhau, trong ú t sn v vụ sn i lp nhau v a v kinh t, song hai giai cp i lp ny cú quan h kinh t cht ch trong mt h thng kinh t duy nht hỡnh thnh trờn a bn dõn tc, ú l h thng kinh t t bn ch ngha. Thiu s cng ng cht ch, bn vng v kinh t thỡ cng ng ngi cha phi l dõn tc. Bn l, cng ng v vn húa, tõm lý, tớnh cỏch Vn húa l yu t c bit quan trng trong s liờn kt cng ng. Vn húa dõn tc mang nhiu sc thỏi ca cỏc a phng, cỏc sc tc, cỏc tp on ngi song nú vn l mt nn vn húa thng nht khụng b chia ct. Tớnh thng nht trong a dng l c trng ca vn húa dõn tc. Mi dõn tc cú mt nn vn húa c ỏo ca mỡnh. Vn húa ca mt dõn tc khụng th phỏt trin, nu khụng giao lu vi vn húa dõn tc khỏc. Tuy nhiờn, trong s giao lu vn húa cỏc dõn tc khụng SVTH: V Th Sang K34 CN Lch s 11 Khoá luận tốt nghiệp Đại học ngng u tranh bo tn v phỏt trin bn sc ca mỡnh. Vn húa dõn tc thng cú sc khỏng rt ln chng li nguy c ng húa v vn húa. Cng ng v ngụn ng, cng ng v lónh th, cng ng v kinh t, cng ng v vn húa, tõm lý v tớnh cỏch l bn c trng khụng th thiu mt mt no ca cng ng dõn tc.6 Giỏo trỡnh Ch ngha xó hi khoa hc, khi bn v khỏi nim dõn tc cú vit: Hin nay, khỏi nim dõn tc c hiu theo nhiu ngha, trong ú cú hai ngha chớnh c dựng ph bin nht: Ch cng ng ngi cú mi liờn h cht ch bn vng, cú chung sinh hot kinh t, cú ngụn ng riờng, vn húa cú nhng c thự, xut hin sau b lc, b tc, k tha phỏt trin cao hn nhng nhõn t tc ngi b lc, b tc v th hin thnh ý thc t giỏc tc ngi ca dõn c cng ng ú. Ch mt cng ng ngi n nh lm thnh nhõn dõn mt nc, cú lónh th quc gia, nn kinh t thng nht, quc ng chung v cú ý thc v s thng nht ca mỡnh, gn bú vi nhau bi quyn li chớnh tr, kinh t, truyn thng vn húa v truyn thng u tranh chung trong sut quỏ trỡnh lch s lõu di dng nc v gi nc7 Dn ra nhng quan nim khỏc nhau xung quanh khỏi nim dõn tc nh trờn thy cỏc cỏch tip cn rt a dng, phong phỳ v phng din khoa hc (trit hc, chớnh tr- xó hi, lch s, dõn tc hc v.v.) s a n cỏch nh ngha khỏc nhau. Bi vy, khỏi nim dõn tc l mt khỏi nim a ngha, a cp , c xõy dng tựy theo hon cnh c th. Hin nay cú th hiu khỏi nim dõn tc theo hai ngha: dõn tc c hiu l dõn tc- quc gia vi t cỏch l cng ng chớnh tr xó hi rng ln v dõn tc c hiu l cng ng dõn tc- tc ngi. Dõn tc - quc gia l cng ng ngi n nh, hỡnh thnh trong lch s, cú chung mt ngụn ng, mt lónh th, cựng chung mt vn mnh lch s, cú nhng li 6 Giỏo trỡnh Trit hc Mỏc- Lờnin, sd, tr. 476-479. Dn theo, Nguyn Quc Phm, Cụng bng v bỡnh ng xó hi trong quan h tc ngi cỏc quc gia a dõn tc, NXB lý lun chớnh tr, tr.70. 7 SVTH: V Th Sang K34 CN Lch s 12 Khoá luận tốt nghiệp Đại học ớch chung (v kinh t, chớnh tr) cú chung nn vn húa (th hin trong phong tc, tp quỏn, tớn ngng, tõm lý, li sng) Dõn tc - tc ngi l mt cng ng ngi n nh hoc tng i n nh, cú chung mt ngụn ng, mt nn vn húa, cú ý thc t giỏc tc ngi. Vi ba tiờu chớ ny ó to ra s n nh trong mi dõn tc trong quỏ trỡnh phỏt trin. Rừ rng l c nhng khi cú s thay i v lónh th hay thay i v phng thc sinh hot kinh t, cng ng dõn tc vn tn ti trờn thc t. 1.1.2. Ch ngha Mỏc- Lờnin bn v vn dõn tc 1.1.2.1. Ch ngha Mỏc v vn dõn tc Dõn tc cng nh giai cp v quc t l vn c Mỏc v ngghen dnh cho mt v trớ rt quan trng trong hc thuyt ca mỡnh. Khi xỏc nh khỏi nim dõn tc, trong tỏc phm Tuyờn ngụn ca ng cng sn, Mỏc v ngghen khụng ch cp n dõn tc t sn, m cũn tha nhn s tn ti ca cỏc loi dõn tc tin t sn, thm chớ cũn núi n cỏc dõn tc dó man nht, ngha l cha t n trỡnh hỡnh thnh nh nc. Quan im ca Mỏc v ngghen v s hỡnh thnh dõn tc: t bn cht b lc lờn nh nc, t tớnh a phng lờn tớnh dõn tc mt ln na c th hin qua tỏc phm H t tng c. Trong tỏc phm Bin chng t nhiờn, ngghen cng ó nờu lờn quan im v con ng hỡnh thnh dõn tc v quc gia: cỏc b lc bin thnh nhng dõn tc v quc gia. Ch ngha Mỏc l ch ngha xó hi khoa hc ra i trong thi i t bn ch ngha. Quan im ca Mỏc v ngghen v vn dõn tc hon ton i lp vi quan im ca cỏc giai cp búc lt núi chung v giai cp t sn núi riờng, ca cỏc nh nc, núi riờng l nh nc ca giai cp búc lt v vn dõn tc. Trong lch s nhõn loi, ch ngha t bn ra i v da trờn s xõm lc cỏc quc gia nh yu, s nụ dch cỏc dõn tc nhc tiu, v vột ti nguyờn, búc lt nhõn cụng v lm ni tiờu th hng húa ca chớnh quc. ng trờn lp trng chõn chớnh ca giai cp vụ sn, Mỏc v ngghen ó kiờn quyt chng li ng li dõn tc ca giai cp t sn. C.Mỏc tng ch trớch giai cp t sn, khụng ch v phng din quc t s y vn dõn tc thnh ch ngha SVTH: V Th Sang K34 CN Lch s